روز نجات آذربایجان
روز نجات آذَربایْجان
۲۱ آذر ۱۳۲۵ش مصادف با اقتدار دوبارۀ حکومت مرکزی ایران در آذربایجان. پس از رد اعتبارنامۀ جعفر پیشه‌وری در مجلس شورای ملی (۱۳۲۴ش) و توقیف روزنامۀ آژیر، سیدجعفر پیشه‌وری، در بیانیه‌ای به زبان ترکی در تبریز خودمختاری آذربایجان را اعلام کرد. پس از آن، در ۲۲ شهریور ۱۳۲۴ش هیئت مؤسسانِ فرقۀ دموکرات آذربایجان تشکیل شد و پیشه‌وری را به مقام صدر فرقه و نخست‌وزیر آذربایجان انتخاب کرد و اعضای دولتْ خودمختاری آذربایجان را اعلام نمودند. در ۲۶ آبان همان سال، کنگرۀ ملی حزب دموکرات آذربایجان با شرکت نمایندگان همۀ شهرها و بخش‌های آذربایجان در تبریز تشکیل شد و تصمیماتی اتخاذ کرد. مذاکرات نمایندگان اعزامی دولت با سران فرقه برای حل قضیۀ آذربایجان به جایی نرسید، از این‌رو، دولت در اول آذر ۱۳۲۵ش طبق اعلامیه‌ای به زنجان و خَمْسه نیرو اعزام کرد. مردم پیش از رسیدن نیروهای دولتی، علیه اعضا و هواداران فرقه شوریدند و پس از درگیری‌های پراکنده بین نیروهای دولتی و افراد فرقۀ دموکرات، پیشه‌وری و وزیران فرقۀ دموکرات از مرز گذشتند و، وارد خاک شوروی شدند. نیروهای دولتی در ۲۱ آذر تبریز را تصرف کردند و زمام امور را به‌دست گرفتند. عدۀ بسیاری از سران فرقۀ دموکرات و افسران ارتش پیشه‌وری بازداشت و پس از محاکمه، شماری از آن‌ها در همان سال اعدام شدند.