زاگرس، کوهستان
زاگرُس، کوهستان
کوهستان عظیمی با طولی حدود ۱,۴۰۰کیلومتر و عرض بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر در غرب و جنوب غربی ایران. کوهستان زاگرس با مساحتی معادل ۳۳۲هزار کیلومتر مربع، از کوه‌های آذربایجان غربی در شمال آغاز می‌شود و به‌سوی جنوب و جنوب شرقی ادامه می‌یابد و در شمال تنگۀ هرمز به رشته‌کوه‌های بشاگرد متصل می‌شود. کوهستان زاگرس به سه بخش زاگرس شمالی، زاگرس مرکزی، و زاگرس جنوبی تقسیم می‌شود: ۱. زاگرس شمالی، در استان‌های آذربایجان غربی، همدان، لرستان، ایلام، و خوزستان قرار دارد و بلندترین قلّه آن، به نام کوه گرین، ۳,۶۴۵ متر ارتفاع دارد؛ میش پرور و الوند از دیگر قله‌های مرتفع آنند. اغلب رودخانه‌هایی که از زاگرس شمالی سرچشمه می‌گیرند، به خاک عراق روان می‌شوند یا به رودخانه‌های بزرگی، چون قزل اوزن و دز و کارون، می‌ریزند. رودخانه‌های مهاباد، گدار، سیمینه‌رود، زرینه‌رود، قزل اوزن، تلوار، گاماسیاب، سیمره، کشکان، کرخه، سزار و رودخانۀ دز نیز در این قسمت جریان دارند؛ ۲. زاگرس مرکزی، در استان‌های چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، بخش‌های غربی استان فارس و نواحی شمالی استان بوشهر و بخش‌های شرقی استان‌های خوزستان و لرستان قرار دارد. این بخش از زاگرس از درّۀ رودخانۀ دز شروع می‌شود و تا کوه‌پایه‌های جنوبی کویر ابرکوه و کوه‌پایه‌های غربی کویر‌مروست و درّۀ رودخانۀ شاهپور ادامه می‌یابد. ارتفاع متوسط این قسمت حدود ۲,۵۰۰ متر است و قلّۀ دنا با ارتفاع ۴,۴۰۹ متر، بلندترین کوه آن است. کوه‌های اشترانکوه، کازینستان، زردکوه و مونگشت و بسیاری کوه‌های مرتفع دیگر در همین بخش جای دارند. مهم‌ترین رودخانه‌های آن عبارت‌اند از کارون، دز، خرسان، مارون، جراحی، زهره، شور، دالکی، قمرود، زاینده‌رود. زاگرس مرکزی پس از زاگرس شمالی، معمورترین و پرجمعیت‌ترین بخش کوه‌های زاگرس است؛ ۳. زاگرس جنوبی، این بخش از کوه‌های زاگرس، که در جهت شرقی غربی قرار دارد، در مقایسه با دو بخش دیگر از تراکم کمتری برخوردار است و ارتفاع متوسط آن به ۱,۵۰۰ متر می‌رسد. زاگرس جنوبی از حدود محور راه شیراز به کازرون و رودخانۀ شاهپور و رود دالکی شروع می‌شود و تا درّۀ رودخانۀ کاهدان و رود کل در استان هرمزگان ادامه می‌یابد. خرمن کوه با ارتفاع ۳,۱۸۵ متر، مرتفع‌ترین قلّۀ این بخش است و کوه‌های سفید‌ار و قلات سرد از دیگر ارتفاعات مهم آنند. اغلب رودخانه‌هایی که از این بخش سرچشمه می‌گیرند، فصلی‌اند و عمده‌ترین رودخانه‌های آن عبارت‌اند از شاهپور، قره‌آغاج، شور، و موند. میزان بارندگی سالانۀ زاگرس شمالی و مرکزی به‌طور متوسط حدود ۷۰۰میلی‌متر و میانگین بارندگی سالانۀ زاگرس جنوبی بالغ بر حدود ۳۰۰میلی‌متر است. بخش اعظم زاگرس شمالی و مرکزی از جنگل پوشیده شده و بخش جنوبی آن تقریباً فاقد پوشش گیاهی است.