قیاس اقترانی
قیاس اِقْتِرانی
قیاسی که عین یا نقیض نتیجه بالفعل در مقدمه ذکر نشود، بلکه موضوع نتیجه در یک مقدمه و محمول نتیجه در مقدمۀ دیگر مذکور شود، چنان‌که در قیاس «سقراط انسان است/ هر انسانی فانی است/سقراط فانی است»، موضوع نتیجه (سقراط) در مقدمۀ اوّل و محمول نتیجه (فانی) در مقدمۀ دوم مذکور است. از مقدمه‌ای که موضوع نتیجه در آن مذکور است به اصغر یا حد اصغر، و از مقدمه‌ای که محمول نتیجه در آن ذکر می‌شود اکبر یا حد اکبر و از واژه‌ای که در هر دو مقدمه تکرار می‌شود (انسان)، اوسط یا حد اوسط، و یا حد وسط تعبیر می‌شود. قیاس اقترانی دو گونه است: ۱. حملی، قیاسی است که از قضایای حملی یا حملیه فراهم آید، مانند مثال بالا ( ← اشکال_اربعه)؛ ۲. شرطی، قیاسی است که از قضایای شرطی فراهم آید. مثل «اگر خورشید برآید، روز پدیدار می‌شود/و اگر روز پدیدار شود، هوا روشن می‌گردد (دو مقدمه)/پس: اگر خورشید برآید هوا روشن می‌گردد» (نتیجه).