شکل القطاع
شِکل‌القَطّاع
(یا: کشف‌القِناع عن اسرار شکل‌القَطّاع) کتابی به زبان عربی، در علم مثلثات، تألیف خواجه نصیرالدین طوسی. این کتاب را مدت‌ها نخستین اثر مستقل در زمینۀ مثلثات می‌دانستند، ولی امروزه ثابت‌شده که در کتاب مقالید ابوریحان بیرونی حدود ۳۰۰ سال پیش از آن برای نخستین‌بار مثلثات به‌عنوان رشته‌ای مستقل در ریاضیات مطرح شده بود. شکل‌القطّاع در پنج مقاله تدوین‌شده که هر مقالۀ آن از تعدادی قضیه یا چند فصل تشکیل شده است. این اثر به نسبت‌های مؤلَّف و احکام آن، قطاع سطحی و نسبت‌های واقع در آن، مقدمات شکل قطاع کروی، شکل قطّاع کروی، و شناخت دایره‌های عظیمه پرداخته و در مجموع دربردارندۀ مثلثات مستقیم‌الخط و مثلثات کروی است. در این اثر نخستین‌بار قضیۀ جیب‌ها (سینوس‌ها) به روشنی بیان و به دو شیوه اثبات شده است. منظور از اصطلاح شکل‌القطّاع، شکلی حاصل از خطوط مستقیم است که باهم متقاطع‌اند، به نحوی که هیچ‌گاه سه تا از آن‌ها از یک نقطه نمی‌گذرند. به بیانی دیگر، شکل‌القطّاع سطحی شکلی پدید آمده از سه دایرۀ عظیمۀ یک کره است که هیچ‌گاه سه تای آن‌ها از یک نقطه نمی‌گذرند. شکل‌القطاع را اَلکساندر کاراتئودوری پاشا به زبان فرانسوی برگرداند و به‌همراه متن عربی آن در قسطنطنیه به‌چاپ رساند (۱۸۹۱). این اثر همچنین به زبان روسی ترجمه و چاپ شده است (باکو، ۱۹۵۱).