منشآت

مُنشَآت
(جمع «مُنْشَأَة»، به‌معنی انشا‌شده، نوشته) نوشته‌ها، نامه‌ها و مراسلات که غالباً منشیان و دیوانیان می‌نوشته‌اند. در این نوشته‌ها، که گاه جنبۀ رسمی داشته، نویسنده مسائل، مشکلات دولتی و دیوانی را، با کمک آرایه‌های مربوط به نثر بیان می‌کرده است. در منشأت، غالباً از «صدر مکتوب» آغاز می‌شده که جمله‌های دعایی چون «زندگانی مخدوم دراز باد» را دربر داشته، سپس «شرح اشتیاق» بوده که نویسنده درخواست یا نظر خود را می‌نوشته و این بخش از منشأت از زیباترین انواع مکاتیب فارسی بوده که در آن از صنایع لفظی و مجاز و استعاره و کنایه و مضامین شعری، ضمن رعایت نکات دقیق فنی، بهره می‌برده است. بخش آخر منشأت «خاتمۀ مکتوب» بوده که شامل دعای خیر نویسنده برای مخدوم یا عموم گیرندگان نامه بوده است و جملاتی چون «دولت و عظمت و حشمت تا قیامت ساعت باد» در آن به‌کار می‌رفته است. از میان مشهورترین و درخشان‌ترین منشآت می‌توان منشآت خاقانی و منشآت قائم‌مقام فراهانی نام برد. منشآت، به تبع تحولات و علایق و تحولات سبکی در نثر، دچار تحول می‌شده؛ چنان‌که منشآت میرزا مهدی‌خان استرآبادی به‌شیوۀ عهد نادرشاه بسیار مصنوع و دشوارخوان و منشآت قائم‌مقام به‌شیوۀ نثر منشیانۀ قاجاری کمتر مصنوع است و به نسبت به سادگی میل می‌کند.