کیاییان
کیاییان
(یا: آل کیا) خاندان حکومتگر در گیلان شرقی (یا «بیه پیش») در شرق رودخانۀ سفید که از ۷۶۹ تا ۱۰۰۰ق فرمانروایی داشت. شهر لاهیجان، مرکز این حکومت بود. دامنه اقتدار این حکومت، گاه به غرب گیلان یا بیه پس (غرب سفیدرود) کشیده می‌شد. تبار این دودمان به احمد الاکبر، مشهور به عقیقی کوکبی، از اعقاب امام زین‌العابدین(ع) می‌رسید. سید علی کیاپسر امیر کیای ملاطی، مؤسس این خاندان، در ۷۶۹ق با پشتیبانی میر قوام‌الدین مرعشی، پایه‌گذار حکومت مرعشیان مازندران، پس از غلبه بر بیه پیش استیلا یافت و رفته‌رفته، لاهیجان را تصرف کرد و دامنۀ فرمانروایی خود را بر، لشت نشا، کوچصفهان، و نیز طارم و قزوین گسترش داد و تنکابن را نیز از دست سید کابزن بیرون آورد. در ۷۹۱ق سید علی کیا و برادرش سید مهدی کیا در جنگ با امیره و باج فومنی و سایر حکام موروثی گیلان بیه پس کشته شدند و برادرشان هادی کیا در بیه پیش قدرت را به‌دست گرفت. اما دیری نگذشت که برادر زادگانش او را از حکومت بیه پیش برانداختند. میرزا علی کارکیا (۸۸۳ـ۹۱۰ق) مدت پنج سال میزبان اسماعیل صفوی و همراهانش بود و کار کیا سلطان احمد بن سلطان حسن برادرزاده میرزا علی که معاصر سال‌های اول سلطنت شاه‌طهماسب اول می‌زیست، مذهب زیدیه را ترک گفت و اتباع خود را به مذهب شیعه امامیه درآورد. خان احمدخان، آخرین فرمانروای این خاندان، حامی دانشمندان و ادیبان بود و خود در شعر و موسیقی و نجوم تبحر داشت. او در ۹۷۵ق بر شاه‌طهماسب اول صفوی شورش کرد و پس از دستگیری در دژ قهقهۀ اردبیل زندانی شد. در ۹۸۷ق سلطان محمد خدابنده صفوی او را از زندان آزاد کرد و خواهرش مریم سلطان را به عقد او درآورد و به بیه پیش باز فرستاد. اما در ۱۰۰۰ق شاه‌عباس اول به لاهیجان لشکر کشید و خان احمدخان که تاب ایستادگی دربرابر سپاه صفوی را نداشت از راه دریا به قلمرو عثمانی گریخت و سال بعد در همان‌جا درگذشت. با فرار او، دولت کیاییان لاهیجان برافتاد.