پرو
پِرو (Peru)
| پرو | |
|---|---|
| نام فارسی | پِرو |
| نام لاتین | Peru |
| نظام سیاسی | جمهوری چندحزبی با دو نهاد قانون‌گذاری |
| جمعیت | ۲۹,۴۶۱,۹۳۳ نفر |
| موقعیت | غرب امریکای جنوبی |
| پایتخت | لیما |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | ۲۲.۹ |
| رشد سالانه (درصد) | ۱.۲ |
| شهرهای اصلی | لیما، آرِکیپا، کایائو، تروخیو، چیکلایو |
| زبان | اسپانیایی و کوئچوآیی |
| دین | مسیحیت |
| مساحت (کیلومتر مربع) | ۱,۲۸۵,۲۱۵ |
موقعیت. کشور پرو در غرب امریکای جنوبی و در ساحل شرقی اقیانوس آرام قرار دارد. از شمال به اکوادور و کلمبیا، از شرق به برزیل و بولیوی، از جنوب به شیلی و از جنوب غربی و غرب به اقیانوس آرام محدود می‌شود. مساحت پرو ۱,۲۸۵,۲۱۵ کیلومتر مربع است و شهر لیما[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. سرزمین پرو از سه ناحیۀ جغرافیایی متمایز تشکیل شده است: الف. جلگۀ باریک ساحلی (کوستا[۲])، که با عرض ۶۵ تا ۱۶۰ و درازای حدود ۲,۲۵۵ کیلومتر در سراسر کرانۀ اقیانوس آرام از شمال غربی به سوی جنوب شرقی کشیده شده است. جلگۀ مزبور، که در دنبالۀ صحرای آتاکاما[۳]ی شیلی قرار دارد، کم‌آب[۴] و نسبتاً خشک است و مهم‌ترین شهرها و تأسیسات صنعتی و کشاورزی پرو در آن‌جا دارند. رودخانه‌های این ناحیه کلّاً کوتاه و پرشیب و خروشان‌اند و همگی به اقیانوس آرام می‌ریزند و مهم‌ترین آن‌ها پیسکو[۵] و سانتا[۶] هستند. ب. کوه‌های آند[۷] یا سیرا[۸] که استخوان‌بندی کشور پرو را تشکیل می‌دهند و به موازات جلگۀ ساحلی (کوستا) قرار دارند. پهنای ارتفاعات مزبور در شمال به ۲۵۰ کیلومتر و در جنوب شرقی به حدود ۴۰۰ کیلومتر می‌رسد و میانگین ارتفاع آن ۳,۶۰۰ متر است. کوه‌های مزبور از سه رشتۀ اصلی تشکیل شده است: کوردیرا اکسیدنتال[۹]، کوردیرا اورینتال[۱۰] و کوردیرا سانترال (کوردیرای مرکزی)[۱۱]، و چند رشتۀ کوچک‌تر که حدود ۳۰ درصد از مساحت این کشور را دربر می‌گیرند. قله‌های متعددی که هرکدام جزو بلندترین نقاط کرۀ زمین هستند، مانند قلّۀ اوآسکاران[۱۲]، (با ارتفاع ۶,۷۶۸ متر، بلندترین کوه پرو محسوب می‌شود) و قله‌های نوادو کوروپونا[۱۳] (۶,۴۲۵ متر)؛ و سولیمانا[۱۴] (۶,۱۱۷ متر)؛ و نیز آتشفشان‌های اِل میستی[۱۵] (۵,۸۲۲ متر)؛ یوکامانی[۱۶] (۵,۴۴۴ متر) و قلل بسیار دیگر که ارتفاعشان به ۵,۱۸۰ متر می‌رسد در این ارتفاعات قرار دارند. دریاچۀ تی‌تی‌کاکا[۱۷]، مرتفع‌ترین دریاچۀ قابل کشتی‌رانی جهان با مساحت ۸۳۰۰ کیلومتر مربع، در انتهای جنوب شرقی این ناحیه قرار دارد و بخشی از فلات آلتی‌پلانو[۱۸] محسوب می‌شود. پ. دامنه‌های شرقی کوه‌های آند به دشت ناهموار و وسیعی با نام مونتانیا[۱۹] منتهی می‌شود که تا مرز کشورهای کلمبیا و برزیل گسترده است. این ناحیه که به حوضۀ آمازون[۲۰] نیز معروف است از جنگل‌های انبوه پوشیده شده و رودخانه‌های بسیاری ازجمله رودهای مارانیون[۲۱]، اوآیاگا[۲۲]، اوکایالی[۲۳]، اوروبامبا[۲۴]، ناپو، و بسیاری رودهای دیگر که همگی ریزابه‌های رود بزرگ آمازون هستند، در آن جریان دارند. ناحیۀ مونتانیا از کم‌جمعیت‌ترین نواحی پرو است و جز شهرهای ایکیتوس[۲۵] و پوکایپا[۲۶] آبادی مهم دیگری ندارد. پرو که از نظر اداری به ۲۵ دپارتمان تقسیم می‌شود، سرزمینی لرزه‌خیز است و آتشفشان‌های آن غالباً فعال‌اند و لیما، آرِکیپا[۲۷]، کایائو[۲۸]، تروخیو[۲۹]، و چیکلایو[۳۰] ازجمله شهرهای مهم آن هستند. اقلیم پرو از مدارگانی، در ناحیۀ مونتانیا، تا قطبی، در ارتفاعات آند، متغیر است و میانگین دمای آن به‌ازای هر ۴۵۰ متر، ۱.۷ درجۀ سانتی‌گراد تغییر میکند. کوه‌ها و قلّه‌های بلندتر از ۵هزار مترِ آن همواره از برف و یخ پوشیده شده و حداکثر تا ارتفاع ۳,۴۰۰متری آن قابل کشت است. میانگین دمای شهر لیما در دی‌ماه ۲۳.۳ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۱۶.۷ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۴۸ میلی‌متر می‌رسد. در‌حالی‌‌که میانگین دمای شهر کوسکو[۳۱]، که در ارتفاعات آند قرار دارد، در دی‌ماه ۱۳.۳ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۱۰.۳ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۸۰۴ میلی‌متر است. به‌سبب پدیدۀ ال نینیو[۳۲]، که معمولاً هر سه تا هفت سال یک‌بار روی می‌دهد، رطوبت اقیانوس آرام به نواحی شرقی این کشور منتقل شده و موجب بارش باران‌های شدید با سیلاب‌های ویرانگر می‌شود. پوشش و نوع گیاهان نواحی سه‌گانۀ پرو، که وسعت آن‌ها کلّاً به حدود ۵۳ درصد از مساحت کشور می‌رسد، کاملاً متفاوت است. ناحیۀ مرطوب و گرم مونتانیا از جنگل انبوه پوشیده شده است و درختان کاکتوس، اوکالیپتوس، و علوفه و امثال آن به ناحیۀ سیرا اختصاص دارد و جلگۀ ساحلی را درختچه‌ها و گیاهان خاردار فرا گرفته است. پرندگانی چون مرغ نوروزی، پرستو، آلباتروس، انواع خزنده، لاما، آلپاکا، وایکونا، چین‌چیلا، پلنگ جگوار، آرمادیلو، خوک وحشی، مورچه‌خوار، و انواع میمون حیات‌وحش آن را تشکیل می‌دهند.
اقتصاد. پرو از نظر منابع زیرزمینی، به‌ویژه موادی چون مس، نفت، اورانیوم، آهن و نقره، بسیار غنی است و اقتصاد آن به کانی‌های مذکور وابسته است. زمین‌های مزروعی آن محدود و منحصر به جلگۀ ساحلی است و برنج، نیشکر، سیب‌زمینی، ذرت، گندم، و کوکا، گیاهی که از آن مادّۀ مخدّر کوکایین گرفته می‌شود، از محصولات عمدۀ این کشور است. گوسفند، بز، لاما و الپاکا که بیشتر برای بهره‌گیری از پشم آن‌ها پرورش داده می‌شوند، دام‌های اصلی آن را تشکیل می‌دهند. جنگل‌های پرو عمدتاً در مونتانیا متمرکزند و مساحت آن‌ها به حدود ۵۰میلیون هکتار می‌رسد. این جنگل‌ها به‌سبب فقدان راه و عدم دسترسی تقریباً بی‌استفاده رها شده و تولید چوب آن‌ها از ۹میلیون متر مکعب در سال تجاوز نمی‌کند. با از بین رفتن تأسیسات وسیع صنعت شیلات پرو در ال‌نینیوی ۱۹۸۰ تأسیسات جدید رفته‌رفته موقعیت مهم خود را در اقتصاد پرو بازیافته و میزان صید آن به ۸.۵میلیون تن در سال بالغ شده است. صنعت پرو عمدتاً بر نیروی الکتریسیتۀ حاصل از شیوۀ برقابی[۳۳] متکی است و تأسیسات صنعتی آن بیشتر در پیرامون شهرهای لیما و کایائو متمرکز است. سیمان، پالایش نفت، تولید مشتقات نفتی، خوراک دام، شکر، فولاد خام، نوشابه، و سیگار از فرآورده‌های صنعتی این کشور محسوب می‌شوند. تولید الکتریسیته در پرو به ۱۹میلیارد کیلووات ساعت می‌رسد که ۷۵ درصد از آن به شیوۀ برقابی تأمین می‌شود و مصرف سرانۀ آن ۶۴۵ کیلووات ساعت است.
حکومت و سیاست. نوع حکومت پرو جمهوری چندحزبی با دو نهاد قانون‌گذاری است. مجلس نمایندگان این کشور ۱۸۰ عضو و مجلس سنای آن ۶۰ نماینده دارد که مردم آنان را هر پنج سال یک‌بار، هم‌زمان با انتخاب ریاست جمهوری، برمی‌گزینند. دورۀ ریاست‌جمهوری این کشور پنج سال است و نخست‌وزیر را نیز رئیس‌جمهور منصوب میکند.
مردم و تاریخ. جمعیت پرو حدود ۲۹,۴۶۱,۹۳۳ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۲۲.۹ در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۲صد است و بومیان کوچوئا ۴۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۲ درصد از مردم آن مسیحی کاتولیک‌اند و زبان رسمی آنان اسپانیایی و کوئچوآ[۳۴]یی است. میانگین امید به زندگی در پرو ۶۸ سال است و ۸۹.۵ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. چاوین‌ها[۳۵] کهن‌ترین اقوامی‌اند که در حدود ۱۴۰۰ تا ۲۰۰پ‌م در این سرزمین می‌زیستند. اینکا[۳۶]ها در قرن ۱۲م امپراتوری وسیع و قدرتمندی را در پرو تأسیس کردند و در ۱۲۳۰م شهر کوسکو را به پایتختی برگزیدند. آنان در اواسط قرن ۱۵ بخش‌هایی از کشورهای امروزی کلمبیا، بولیوی، شیلی، و آرژانتین را ضمیمۀ امپراتوری خود کردند. فرانسیسکو پیسارو[۳۷]، سردار اسپانیایی، در ۱۵۲۷ به این سرزمین وارد شد و سراسر امپراتوری مزبور را به تملک اسپانیا درآورد. آنان از ۱۵۳۷ تا ۱۵۵۵ شهر لیما را بنا نهادند و در ۱۵۴۲ نایب‌السلطنۀ پرو را تأسیس کردند. شورش‌های استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی بومیان پرو، به رهبری توپاک آمارو[۳۸]، که در ۱۷۸۰ به‌شدت سرکوب شد، در ژوئیۀ ۱۸۲۱ به رهبری ژنرال خوزه فرانسیسکو دِ سان مارتین[۳۹] به‌ثمر رسید. اسپانیایی‌ها در ۱۸۲۴ پرو را تخلیه کردند. کشف معادن نقره در ۱۸۴۵، این کشور را به یکی از عمده‌ترین صادرکنندگان نقرۀ جهان تبدیل کرده است. پرو در جنگ پاسیفیک (۱۸۷۹ـ۱۸۸۳) مغلوب شیلی شد و ناحیۀ تراپاکا[۴۰] را از دست داد. اختلافات مرزی پرو با کلمبیا در ۱۹۳۳ و با اکوادور در ۱۹۴۲ برطرف شد و مرز میان آن‌ها تثبیت گردید.
- ↑ Lima
- ↑ Costa
- ↑ Atacama Desert
- ↑ arid
- ↑ Pisco
- ↑ Santa
- ↑ Andes
- ↑ Sierra
- ↑ Cordillera Occidental
- ↑ Cordillera Oriental
- ↑ Cordillera Central
- ↑ Huascaran
- ↑ Nevado Coropuna
- ↑ Solimana
- ↑ El Misti
- ↑ Yucamani
- ↑ Titicaca
- ↑ Altiplano
- ↑ Montaña
- ↑ Amazon Basin
- ↑ Marañon
- ↑ Huallaga
- ↑ Ucayali
- ↑ Urubamba
- ↑ Iquitos
- ↑ Pucallpa
- ↑ Arequipa
- ↑ Callao
- ↑ Trujillo
- ↑ Chiclayo
- ↑ Cuzco
- ↑ El Nino
- ↑ hydro electric
- ↑ Quechua
- ↑ Chavines
- ↑ Inca
- ↑ Francisco pizarro
- ↑ Tupac Amaru
- ↑ Jose Francisco de San Martin
- ↑ Trapaca