سیستان و بلوچستان
سیستان و بلوچستان
| سیستان و بلوچستان | |
|---|---|
| کشور | ایران |
| جمعیت | ۲,۴۰۵,۷۴۲ نفر (۱۳۸۵ش) |
| موقعیت | جنوب شرقی ایران - جنوب استان خراسان و افغانستان ، غرب افغانستان و پاکستان، شمال دریای عمان، شرق استان‌های هرمزگان و کرمان |
| مرکز | زاهدان |
| تعداد شهرستان‌ها | ۸ |
| تعداد بخش ها | ۳۶ |
| شهرهای مهم | زابل، ایرانشهر، خاش، سراوان، نیکشهر، و چابهار |
| کوه‌های استان | تفتان (۳,۹۴۱ متر)، بزمان، گزو، و رشته‌کوه‌های سفید، بم‌پشت و مکران |
| رودهای استان | هیرمند، ایرانشهر، بمپور، سرباز، نیکشهر، و باهوکلات |
| اقلیم | گرم تا خیلی گرم و خشک |
| تولیدات و صنایع مهم | فرآورده‌های کشاورزی: غلات، خرما، علوفه، مرکبات، محصولات جالیزی، برنج، انگور، پنبه، حبوبات، تنباکو، زیتون، پسته، بادام، و دانه‌های روغنی - فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی: شیلات، نساجی، تولید مصالح ساختمانی، قند و شکر، سیمان، گلیم و فرش ماشینی |
استانی در جنوب شرقی ایران. استان خراسان و افغانستان در شمال، افغانستان و پاکستان در شرق، دریای عمان در جنوب، و استان‌های هرمزگان و کرمان در غرب آن قرار دارند. از نظر وسعت سومین استان ایران است. این استان متشکل از کوه‌های مرتفع و دشت‌های پهناوری است که دشت هموار و وسیع سیستان در شمال آن واقع شده است. آتشفشان خاموشِ تفتان، با ارتفاع ۳,۹۴۱ متر، بلندترین کوه آن است و آتشفشان‌های خاموش بزمان، کوه گزو، و رشته‌کوه‌های سفید و بم‌پشت جزو دیگر نقاط مرتفع این استان به‌شمار می‌روند. دشت وسیع هامون جزموریان و دریاچۀ هامون صابری همراه با آتشفشان‌های خاموش تفتان و بزمان نیز جزو عوارض مهم این سرزمین محسوب می‌شوند. رشته‌کوه‌های مکران، که از غرب به کوه‌های بشاگرد می‌پیوندد و دامنه‌های جنوبی خود را تا سواحل دریای عمان می‌گسترانند، جنوبی‌ترین کوه‌های این استان‌اند و دشت ساحلی نسبتاً همواری را در دامنۀ جنوبی و دشت پهناور هامون جزموریان را در شمال خود جای داده‌اند. مهم‌ترین رودهای این استان عبارت‌اند از هیرمند، که از افغانستان به سیستان وارد می‌شود، ایرانشهر، بمپور، سرباز، نیکشهر، و باهوکلات. کرانه‌های جنوبی آن را بریدگی‌هایی چون خلیج گواتر، چابهار، و پوزم تشکیل داده‌اند و بندر بین‌المللی چابهار را در کنار خود جای داده است. اقلیم آن گرم تا خیلی گرم و خشک و باد ۱۲۰روزۀ سیستان پدیدۀ خاص اقلیمی آن است. فرآورده‌های کشاورزی این استان عبارت‌اند از غلات، خرما، علوفه، مرکبات، محصولات جالیزی، برنج، انگور، پنبه، حبوبات، تنباکو، زیتون، پسته، بادام، و دانه‌های روغنی. ازجمله فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی آن است شیلات، نساجی، تولید مصالح ساختمانی، قند و شکر، سیمان، گلیم و فرش ماشینی. استان سیستان و بلوچستان با ۲,۴۰۵,۷۴۲ نفر (۱۳۸۵) جمعیت از هشت شهرستان و ۳۶ بخش با مرکزیت اداری شهر زاهدان تشکیل شده است و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از زابل، ایرانشهر، خاش، سراوان، نیکشهر، و چابهار. سیستان، که تاریخ‌نویسان یونان باستان آن را درانگیانا می‌نامیدند، مسکن قوم درانگای یا زرنکای بود و زرنک نام داشت. سَکاها در ۱۲۸پ‌م به آن‌جا حمله کردند و آن را سکستانه (سرزمین سکاها) نامیدند، که معرب آن سجستان است و ایرانیان آن را سیستان می‌خوانند و چون در جنوب خراسان قرار دارد به ملک نیم‌روز یا سرزمین جنوبی نیز معروف شده است. زرنک در روزگار باستان جزو امپراتوری هخامنشی بود. اردشیر بابکان سکستانه را فتح کرد و به‌صورت یکی از متحدان امپراتوری ساسانی اداره شد. مسلمانان در ۳۲ق سیستان را تصرف کردند، ولی ساکنان آن تن به تمکین اعراب ندادند و غالباً علیه فرمانروایان عرب شورش می‌کردند. معاویه سیستان را به اطاعت کامل درآورد. سیستان در روزگار عباسیان از زابلستان، زمین‌داور، و رخج تشکیل شده بود و فراه، جوین، و غزنه از شهرهای مهم آن بودند. صفاریان که از مردم سیستان بودند در قرن ۳ق سیستان را تصرف و چندی بعد آن را به سامانیان واگذار کردند. درپی آن غزنویان بر سیستان غلبه و سپس سلجوقیان آن‌جا را تصرف کردند و یکی از اخلاف صفاریان را با نام طاهر، که بنیاد‌گذار سلسلۀ کیانی سیستان است، به حکومت آن دیار منصوب کردند. سیستان از حملات ویرانگرانۀ مغول در امان نماند و به سختی آسیب دید و به دنبال آن امیرتیمور نیز سراسر سیستان را ویران کرد و تمام کانال‌ها و سدّها و مناطق آباد سیستان را ازبین برد. شاه اسماعیل صفوی در ۸۸۶ش سیستان را تصرف و امرای آن را مطیع دولت صفوی کرد. پس از مرگ نادرشاه، احمدشاه درانی سیستان را تصرف و آن‌جا را دستخوش آشوب و اغتشاش کرد. در ۱۲۴۴ش ایران به سیستان نیرو فرستاد و امنیت را دوباره در آن دیار برقرار کرد. مداخلات انگلستان در امور منطقه به جدا شدن بخش اعظم سیستان از ایران منجر شد و گُلدسمیت انگلیسی مرز میان ایران و افغانستان را تعیین کرد. سیستان ایران تا مدت‌ها بخشی از خراسان بود، ولی بعدها با بلوچستان توأم شد و استان سیستان و بلوچستان را پدید آورد. بلوچستان نیز از سرزمین‌های باستانی و تاریخی ایران است و نام آن در سنگ‌نبشته‌های بیستون و تخت جمشید به‌صورت مَکَه ضبط شده است، که احتمالاً همان مکران است. مکران در زمان خلافت معاویه به تصرف مسلمانان درآمد، ولی حکام عرب همواره از دستبردها و غارت‌گری‌های بلوچ‌ها در ستوه بودند. مسعود غزنوی بلوچ‌ها را به اطاعت درآورد و آنان را به شرق کوچ داد. نادرشاه افشار با بلوچ‌ها با مدارا رفتار و بخش وسیعی از بلوچستان و اراضی درّۀ سند را به آنان واگذار کرد. خان بلوچ در سال‌های بعد خود را تحت‌الحمایۀ انگلستان قرار داد و کلات را به هند واگذار کرد. در دورۀ قاجار، انگلیسی‌ها در امور بلوچستان مداخله کردند و با ایجاد خط مرزی، که هنوز هم رسمیت دارد، نیمی از بلوچستان را از چنگ ایران درآوردند و آن را به امپراتوری بریتانیا در هند ضمیمه کردند و بعدها آن را به کشور نوبنیاد پاکستان ملحق کردند. در تقسیمات کشوری ۱۲۸۵، سیستان جزو ایالت خراسان و بلوچستان ضمیمۀ ایالت کرمان بود. در ۱۳۴۰ سیستان و بلوچستان در هم ادغام شدند و استان سیستان و بلوچستان را تشکیل دادند.