چک، جمهوری

چِک، جمهوری (Czech Republic)

چک، جمهوری
نام فارسی	جمهوری چک
نام لاتین	Czech Republic
نظام سیاسی	جمهوری فدرال
جمعیت	10,535,811 نفر
موقعیت	اروپای مرکزی
پایتخت	پراگ
تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع)	133/6
رشد سالانه (درصد)	0.1
شهرهای اصلی	پراگ، بِرنو، پِلزِن، لیبرتس، ازلین، اوستراوا، اولوموتس، پاردوبیتسِه، چِسکه بودیویتسه، اُوستی‌ناد لابِم و هرادِتس کرالووه
زبان	چکی
دین	مسیحیت
مساحت (کیلومتر مربع)	78865
واحد پول	یورو

جمهوری چک

 

موقعیت. جمهوری چک، که از هر سو در خشکی محصور است، در اروپای مرکزی جا دارد. این کشور از شمال شرقی به لهستان، از جنوب شرقی به اسلوواکی، از جنوب به اتریش، و از غرب به آلمان محدود می‌شود. مساحت آن ۷۸,۸۶۵ کیلومتر مربع است و شهر پراگ پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. کشور چک که از تجزیۀ کشور سابق چکسلوواکی پدید آمده است، عمدتاً از کشور پیشین بوهِم و موراوی و بخشی از ناحیۀ سیلزی تشکیل شده است. درازای آن از شرق به غرب حدود ۴۹۰ کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۲۸۰ کیلومتر است. رشته‌کوه‌هایی چون ارتسگبیرگه در مرزهای شمال غربی، سومأوا و چِسکی لِس (جنگل بوهمی) در مرز جنوب غربی و غرب، سودِتی (زودتن) و کرکونویشه در مرزهای شمال، و نیز ارتفاعات نه‌چندان بلند یاوُرنیکی و بیل کارپاتی سفید در جنوب شرقی، پیرامون آن را فراگرفته‌اند. بلندترین نقطۀ این کشور، کوه اسنیِشکا با ارتفاع ۱,۶۰۳ متر، در مرز لهستان قرار دارد. هایلندز (فرابومان) بوهم موراوی، واقع در نواحی مرکزی، این سرزمین را به دو بخش بوهِم در غرب و موراوی در شرق تقسیم کرده است و رودخانۀ الب (لابِه)، که از جنگل بوهم سرچشمه می‌گیرد و روبه شمال روان می‌شود، همراه با ریزابه‌هایش ازجمله وُلتاوا، سازاوا، برونکا، و اورژه بوهم را مشروب می‌کنند، رودخانه‌های موراوا و اسوِراتکا، که روبه جنوب روان‌اند و به رودخانۀ دانوب می‌ریزند، نیز بخش موراوی را مشروب می‌سازند. کشور چک به چهارده ناحیه (کرای) تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از پراگ، بِرنو، پِلزِن، لیبرتس، ازلین، اوستراوا، اولوموتس، پاردوبیتسِه، چِسکه بودیویتسه، اُوستی‌ناد لابِم، و هرادِتس کرالووه. اقلیم بخش بوهم دریایی و اقلیم موراوی مایل به قاره‌ای است. تابستان‌های موراوی گرم و زمستان‌های آن سرد است و بارندگی‌های تابستانی آن بیشتر با طوفان‌های تندری همراه است. پاییز آن معمولاً خشک و آفتابی و بهار آن بارانی و کوتاه است. میانگین دمای شهر پراگ در دی‌ماه ۱.۵ـ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۱۹.۴ درجۀ سانتی گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۸۳ میلی‌متر است. بیشتر درختان جنگلی چک، که ۳۴ درصد از مساحت کشور را شامل می‌شوند، از انواع همیشه‌سبز و بی‌خزان‌اند و بلوط، راش، قان، سپیدار و بید درختان برگ‌ریز آن محسوب می‌شوند. خرگوش، آهو، گراز، گرگ، روباه، خرس و پرندگانی چون زاغ، قرقاول، و سهره نیز حیات وحش این کشور را تشکیل می‌دهند. تصاعد گازهای سمّی، به‌ویژه دی‌اکسید گوگرد، که ناشی از نیروگاه‌های حرارتی و کارخانجات است، موجب ریزش باران‌های اسیدی شده و زیان‌های بسیاری به جنگل‌ها و حیات وحش آن وارد کرده است و بیش از نیمی از پوشش گیاهی آن را نابود ساخته است؛ علاوه‎بر آن، نشت پسابِ کارخانه‌ها بیشتر آب‌های سطحی و حتی زیرزمینی را آلوده و بی‌مصرف کرده است.

اقتصاد. کشاورزی در کشور چکسلوواکی سابق، در روزگار تسلط کمونیست‌ها، اشتراکی بود و توسعۀ کارخانجات به نابودی کشتزارهای خصوصی انجامید. در حال حاضر گندم، جو، چغندرقند، و سیب‌زمینی فرآورده‌های کشاورزی چک را تشکیل می‌دهند و خوک، ماکیان، گاو، و گوسفند عمده‌ترین دام‌های این کشورند. منابع زیرزمینی چک محدود و شامل زغال‌سنگ، از نوع کوک، و لیگنیت است که غالباً به مصرف کارخانجات و نیروگاه‌های حرارتی می‌رسند. ذخیرۀ گاز طبیعی این کشور حدود ۴میلیارد متر مکعب و ذخیرۀ نفت آن ۶میلیون بشکه است. تولید آهن، فولاد، سیمان، خودرو، نوشابه، مواد غذایی، ماشین‌آلات، و تجهیزات حمل‌ونقل نیز فعالیت‌های صنعتی آن را تشکیل می‌دهند. بعد از جداشدن چک از دنیای کمونیست، صنعت‌ گردشگری آن رونق یافته و یکی از منابع مهم درآمد این کشور را تشکیل شده است. حدود ۲.۵میلیون هکتار از اراضی چک از جنگل پوشیده شده و تولید چوب آن به ۱۴.۲میلیون متر مکعب می‌رسد. عدم دسترسی به آب‌های آزاد، موجب شده است که ماهی‌گیری در این کشور به رودخانه‌های داخلی و پرورش ماهی به دریاچه‌های مصنوعی محدود شود. تولید الکتریسیته در این سرزمین ۶۱.۵میلیارد کیلووات ساعت است و مصرف سرانۀ آن به ۵,۳۳۱ کیلووات ساعت می‌رسد.

حکومت و سیاست. کشور چک دارای نظام جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. مردم ۲۰۰ عضو مجلس نمایندگان را هر چهار سال یک‌بار و ۸۱ عضو مجلس سنا را هر شش سال یک‌‌بار انتخاب می‌‌کنند و رئیس‌جمهور کشور را اعضای مجلس برای یک دورۀ ۵‌ساله برمی‌گزینند.

مردم و تاریخ. جمعیت چک حدود ۱۰,۵۳۵,۸۱۱ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۱۳۳.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۰.۱ درصد است و چک‌ها ۹۴.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۴۶.۵ درصد از مردم این کشور مسیحی‌اند، ۷۴.۵ درصدشان در شهرها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان چکی است. میانگین امید به زندگی در چک حدود ۷۵ سال است و ۹۹ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. بوئی‌های سلتی قدیمی‌ترین ساکنان چک‌اند و بوهم برگرفته از نام آنان است. ژِرمَن‌ها، سِلت‌ها را مغلوب کردند و اسلاوها در قرن ۵م در آن‌جا ساکن شدند. شارلمانی در قرن ۸م این سرزمین را تصرف کرد و دوک‌نشین موراویا را تأسیس نمود. این کشور در ۱۱۹۸م یکی از امیر‌نشین‌های خودگردان امپراتوری مقدس روم شد و در امپراتوری مزبور آن‌جا را در ۱۲۱۲م به اوتاکار اول بخشید. شارل چهارم در ۱۴۵۵م پادشاه امپراتوری مقدس روم شد و شهر پراگ را به پایتختی برگزید. بوهم در ۱۴۷۱م تحت ادارۀ ولادیسلاو دوم قرار گرفت و او موراوی را به پادشاه مجارستان واگذار کرد. بوهم و موراوی در ۱۴۹۰م با هم متحد شدند و در ۱۵۲۶ به امپراتوری اتریش پیوستند. پس از پایان جنگ جهانی اول سرزمین‌های چک و اسلوواکی اختلافات مذهبی خود را کنار گذاشتند و جمهوری چکسلوواکی را تأسیس کردند. با روی کار آمدن نازی‌ها در آلمان، اقلیت آلمانی چکسلوواکی خواستار الحاق به آلمان شدند و ناحیۀ آلمانی‌نشین سودت به تصرف آلمان درآمد؛ درپی آن بوهِم و موراوی نیز تحت‌الحمایۀ آلمان نازی قرار گرفتند. پس از پایان‌یافتن جنگ جهانی دوم، چکسلوواکی و دیگر کشورهای اروپای شرقی در بلوک کمونیست قرار گرفتند و نظام جمهوری خلق بر آن‌ها حاکم شد. اَلکساندر دوبچک در ۱۹۶۷ به دبیرکلی حزب کمونیست چکسلوواکی رسید. اقدامات سیاسی و اجتماعی او با مخالفت اتحاد جماهیر شوروی روبه‌رو شد و نیروهای پیمان ورشو در بهار ۱۹۶۸ وارد پراگ شدند و به سرکوبی خونین شورشیان پرداختند. میخائیل گورباچف در ۱۹۸۹ فضای باز سیاسی اعلام کرد و دولت موقت غیرکمونیست در چکسلوواکی روی کار آمد. با انتخابات آزاد ژوئن ۱۹۹۰ نظام سیاسی کشور به جمهوری فدرال تغییر یافت و جداشدن چک و اسلوواکی در ۱۹۹۲ به تصویب مجلس چکسلوواکی رسید، کشور مزبور از یکم ژانویۀ ۱۹۹۳ به دو جمهوری مستقل چک و اسلوواکی تجزیه و کشور چک رسماً تأسیس گردید. واتسلاف هاول در مقام نخستین رئیس‌جمهور چک، زمام امور کشور را در دست گرفت.

 

---