دوتایی طیفی

دوتاییِ طیفی (spectroscopic binary)

نوعی ستارۀ دوتایی که دو ستارۀ آن به‌قدری به ‌هم نزدیک‌اند که جدا از هم دیده نمی‌شوند، امّا طیف نورِ مجزای آن‌ها را با طیف‌نما تشخیص می‌دهند. نخستین دوتایی طیفی را اخترشناس امریکایی، ادوارد پیکرینگ، کشف کرد که مؤلفۀ درخشان‌تر آن عَناق بود. اکنون چند صد دوتایی طیفی شناسایی شده‌اند که دورۀ مداریشان بین ۸۲ دقیقه تا پانزده سال متغیر است. دورۀ چند روزه در بین این ستاره‌ها از همه بیشتر مشاهده می‌شود. دو ستاره با چرخش بر گرد مرکزِ جرمِ مشترک، به تناوب، به ناظر نزدیک یا از او دور می‌شوند؛ درنتیجه، خطوط طیفشان با انتقال دوپلری روبه‌رو می‌شود (← اثر_دوپلر). اگر حرکت مداری نسبت به خط دید قائم باشد، نزدیک و دور شدنی وجود نخواهد داشت و از این‌رو، چنین سامانه‌ای را نمی‌توان به‌‌صورت دوتایی طیفی آشکارسازی کرد. در یک مورد از هر شش مورد درخشش‌های طیفی، هر دو مؤلفۀ دوتایی یکسان است و درنتیجه، وقتی یکی از آن‌ها نزدیک می‌شود، دیگری فاصله می‌گیرد. در این حالت، خطوط طیفی دو ستاره گاهی به‌ صورت دوگانه و گاهی به‌‌صورت تکی نمایان می‌شود و با دوتایی طیفی دوخطی رو‌به‌رو می‌شویم. سرعت در امتداد خط دید ستارۀ درخشان‌تر، یا سرعت هر ستاره از دوتایی طیفی دوخطی را در مراحل گوناگون دورۀ مداری با استفاده از انتقال دوپلری محاسبه می‌کنند. تجزیه و تحلیل منحنی‌های این سرعت حدّ پایین جرم ترکیبی دوتایی تک‌خطی یا جرم هر یک از مؤلفه‌های دوتایی دوخطی را به‌دست می‌دهد.