سن یابی با رد شکافت
سن‌یابی با رَدّ شکافت (fission-track dating)
در زمین‌شناسی، یکی از روش‌های سن‌یابی براساس شکافت طبیعی و پرتوزای هستۀ اورانیوم ۲۳۸[۱] که فرآوردۀ فیزیکی‌اش، جابه‌جایی‌های خطیِ اتمی در ردّهایی است که در مسیر تکه‌های شکافت آزادشدۀ انرژی‌دار پدید می‌آیند. با دانستن میزان شکافت، دانشمندان می‌توانند زمانِ زمین‌شناختیِ[۲] مادّه را در گذشته تا زمانی تعیین کنند که مادۀ در آن زمان در دمای کافی آن‌قدر حرارت دیده باشد که هرگونه ردّهای پیشین ازبین رفته باشد. این روش بیشترین کاربرد را برای تعیین سن نهشته‌های آتشفشانی مجاور موادّ باستان‌شناختی[۳] دارد. هستۀ ردّ شکافت را اگرچه حتی با میکروسکوپ نوری[۴] نیز نمی‌توان دید، امّا می‌توان با کنده‌کاری شیمیایی گزینشی از طریق تیزاب گسترد زیرا نواحی آسیب‌دیدۀ اطراف، سریع‌تر از کل بدنۀ اصلی حل می‌شوند. کانی‌هایی که به این نحو بررسی شده‌اند عبارت‌اند از اُبسیدین[۵] (شیشۀ آتشفشان)، تِکتیت‌ها[۶]، زیرکون[۷]، آپاتیت[۸]، اسفن[۹]، میکا، و هورنبلند[۱۰]. در اکثر کاربردها دورانی بیش از ۱۰میلیون سال پیش مدّ نظر بوده است؛ یکی از موارد استثنا عبارت است از سن‌یابی سنگ‌پای آتشفشانی[۱۱] (یا توف[۱۲]) در تنگۀ اولدووایی[۱۳]، تانزانیا، که تا ۱.۸میلیون سال قبل را دربر می‌گیرد و برای تأیید پژوهش‌های مربوط به سنگوارۀ انسان‌نمای انسان ماهر (هومو هابیلیس)[۱۴] صورت گرفته است. باقی‌مانده‌های مرتبط با جمجمۀ انسان ماهر که در ۱۹۷۲ به همت ریچارد لیکی[۱۵]، باستان‌شناس بریتانیایی، در تورکانا[۱۶]ی شرقی، واقع در کنیا، از زیر خاک بیرون آورده شد، پس از آن‌که شیوه‌های سن‌یابیِ ردّ شکافت که در مورد سنگ پا به‌کار برده می‌شدند از نو به اجرا درآمدند، به تاریخ مشابهی دلالت می‌کردند. قدیمی‌ترین آزمون، که وارونگی مغناطیس زمین[۱۷] در آن به نحوی همه‌جانبه بررسی شد، تاریخ مربوط به ۲میلیون سال پیش را نشان داده بود. سن‌یابی از طریق ردّ شکافت، هرگاه از لحاظ باستان‌شناسی در نظر گرفته شود، به مادّۀ زمین‌شناختی‌ای محدود می‌شود که حرارت دیده و نشانه‌ها و ردهای زمین‌شناختی آن ازبین رفته باشد و امروز فقط نشانه‌ای باستان‌شناختی از آن برجای مانده باشد. مقداری از زیرکون‌های پختۀ حاصل از اجاق‌های ژاپنی، که عمرشان به حدود ۶۷۰م می‌رسد و ابزارهای ابسیدینی که تصادفاً حرارت دیده‌اند، با استفاده از این روش سن‌یابی تعیین شده‌اند. به‌سبب وقت‌گیربودن این شیوه کاربرد آن برای مادّه اخیر معمولاً محدود است. این شیوه براثر ساخته‌شدن دستگاه نشت کنترل‌شدۀ خلاء[۱۸]، متشکل از سوراخ‌های کنده‌شده در میکا، در مرکز پژوهشی کارخانۀ «جنرال الکتریک[۱۹]» در شِنِکتادیِ[۲۰] نیویورک در ۱۹۶۳ به‌وجود آمد.
- ↑ Uranium-238
- ↑ geological age
- ↑ archaeological material
- ↑ optical microscope
- ↑ Obsidian
- ↑ tektites
- ↑ zircon
- ↑ apatite
- ↑ sphene
- ↑ hornblende
- ↑ volcanic pumice
- ↑ tuff
- ↑ Olduvai
- ↑ Homo habilis
- ↑ Richard Leakey
- ↑ Turkana
- ↑ geomagnetic reversal
- ↑ controlled Vacuum leak system
- ↑ General Electrics
- ↑ Schenectady