دیوان استیفا

دیوان استیفا

دیوان استیفا
نام فارسی	دیوان استیفا
نوع کاربری	از دیوان‌های حکومتی ایران
علت تاسیس / تشکیل	در دو قرن اول اسلامی، تنظیم امور مالی مملکتی و دخل و خرج کشور

از دیوان‌های حکومتی ایران. این دیوان در دو قرن اول اسلامی، به تنظیم امور مالی مملکتی و دخل و خرج کشور می‌پرداخت و مسئولیت آن به‌طور مستقیم با دیوان خراج بود. مالیات‌ها و درآمدهای عمومی دیگر اعم از خراج، جزیه و دیگر عوارض در این دیوان ثبت می‌شد. دیوان استیفا که در رأس آن مستوفی قرار داشت. در دوران سامانیان و آل بویه همان وظیفه دیوان خراج را داشت و به حساب‌های دولتی و جمع‌آوری خراج رسیدگی می‌کرد. در عهد غزنویان این دیوان، همان نقش و وظیفه وزارت مالیه (دارایی) را برعهده داشت و در رأس آن صاحب دیوان استیفا بود. در دوره سلجوقیان جایگاه صاحب این دیوان که عمید هم خوانده می‌شد بعد از خواجه بزرگ قرار داشت. در این دیوان میزان مالیات کل کشور و نیز مالیات ایالات تعیین می‌گردید و کلیه درآمدهای آن در دو خزانه نگهداری می‌شد. خزانه مرکزی یا اصل که درآمد را نشان می‌داد و خزانه خرج که به‌منزله اداره رهنی بود و در مواقع لزوم از آن وام گرفته می‌شد. در حکومت خوارزمشاهیان نیز این دیوان همانند گذشته انجام وظیفه می‌کرد. در عصر مغول و ایلخانان دیوان استیفا، تابع دیوان بزرگ بود و به‌وسیله تشکیلات منظم و وسیعی اداره می‌گردید و در رأس آن مستوفی‌الممالک قرار داشت و در پایتخت ساکن بود و نمایندگان او، مستوفی‌ها نظارت و اداره امور مالی ایالات را برعهده داشتند و توسط مستوفی‌الممالک عزل و نصب می‌شدند.