سازمان اوقاف و امور خیریه
سازمان اوقاف و امور خیریه
| سازمان اوقاف و امور خیریه | |
|---|---|
| نام فارسی | سازمان اوقاف و امور خیریه |
| علت تاسیس / تشکیل | در دورۀ سامانیان، ادارۀ امور اوقاف ابتدا به‌عهدۀ قضات بود و بعد از آن دیوان اوقاف یا موقوفات بنا شد که به کار مساجد و اراضی موقوفه رسیدگی می‌کرد. |
در دورۀ صفاریان (۲۴۵ـ۲۹۰ق)، نخستین سلسلۀ حکومت ایرانیان پس از اسلام، اولین تشکیلات اداری اوقاف بنا شد. در دورۀ سامانیان (۲۶۱ـ۳۸۹ق) ادارۀ امور اوقاف ابتدا به‌عهدۀ قضات بود و بعد از آن دیوان اوقاف یا موقوفات بنا شد که به کار مساجد و اراضی موقوفه رسیدگی می‌کرد. در دورۀ صفویان این امر به روحانیون موردنظر حکومت واگذار شد و متصدی این مقام را صدرالصدور، وزیر اوقاف، و مستوفی موقوفات می‌خواندند. در دوران زندیه وزیر موقوفات مسئول نظم و نسق مادی موقوفات و رونق و رواج مساجد و بقاع کثیرالارتفاع بود. کیفیت ادارۀ امور اوقاف در دورۀ قاجاریه مشخص نیست، ولی در دورۀ سپهسالار اقداماتی جهت بهبود اوقاف صورت پذیرفت. این اداره پس از انقلاب مشروطه در ۱۲۸۵ش و تدوین قانون ادارۀ اوقاف مدنی، مدتی جزء وزارت عدلیه بود. پس از تصویب و تأسیس وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در ۱۲۸۹، ادارۀ امور اوقاف به این وزارت‌خانه منتقل شد. در شهرستان‌ها نیز مسئولین ادارات معارف عهده‌دار آن شدند. در دی ۱۳۱۳ قانون جدید اوقاف با دَه ماده تصویب و آیین‌نامۀ آن نیز در ۱۳۱۴ به تصویب هیئت دولت رسید. تا ۱۳۲۸ ادارۀ اوقاف مرکز (تهران) از ادارات فرهنگ جدا بود درحالی‌که در شهرستان‌ها ریاست ادارۀ اوقاف و ادارۀ فرهنگ را یک نفر عهده‌دار بود. در ۱۳۲۸ ادارۀ اوقاف از ادارات فرهنگ جدا و مستقل شد. در ۱۵ آذر ۱۳۴۳ با تصویب قانون، تفکیک اوقاف از وزارت فرهنگ صورت قانونی به خود گرفت و طبق مادۀ چهار آن، اوقاف به نخست‌وزیری محول شد و با تشکیل سازمان اوقاف، ادارۀ کل اوقاف، با بودجۀ مصوب، و کارمندان آن از وزارت فرهنگ منتزع و به سازمان مذکور منتقل شد. در این مصوبه شورایی به نام شورای عالی اوقاف نیز پیش‌بینی شده بود. این اداره در ۲/۱۰/۱۳۶۳ طبق مصوبۀ مجلس شورای اسلامی از نخست‌وزیری منتزع و با عنوان سازمان حج و اوقاف و امور خیریه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ملحق شد. به موجب این مصوبه سرپرست سازمان باید از طرف ولی فقیهی تعیین شود که مجاز در تصدی اموری است که متوقف بر اذن ولی فقیه است؛ به‌سبب حاکمیت مسائل شرعی و فقهی و حساسیت مذهبی بر عملکرد و تصمیم‌گیری‌های سازمان و در اجرای مادۀ ۳۲ آیین‌نامۀ اجرایی همین مصوبه، نماینده‌ای از سوی ولی فقیه برگزیده شد تا با توجه به اختیارات تعریف‌شده، انطباق تصمیمات را با موازین شرعی و فقهی تعیین نماید. برخی وظایف این سازمان درحال‌حاضر عبارت است از ادارۀ امور موقوفات عامِِ فاقد متولی یا مجهول‌التولیه و موقوفات خاصه و اماکن مذهبی اسلامی؛ محبوسات، نذور، صدقات و هر مال دیگری که به غیر از عنوان وقف برای امور عام‌المنفعه و خیریه اختصاص یافته و مؤسسات و انجمن‌های خیریه‌ای که از طرف دولت یا سایر مراجع ذیصلاح به سازمان محول شده‌اند؛ گسترش، عمران، بازسازی، و احیای موقوفات و اماکن متبرکۀ اسلامی به‌منظور افزایش عواید و بهره‌برداری بهتر از آن‌ها؛ گسترش برنامه‌های کمک به چاپ و نشر و تبلیغ معارف اسلامی و علوم قرآنی؛ خدمات فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی، درمانی، و امور خیریه و عام‌المنفعه از محل درآمد موقوفات و اماکن متبرکه طبق مفاد وقف‌نامه‌ها.