آزاد، محمدحسین (دهلی ۱۲۴۵ـ ۱۳۲۸ق)
آزاد، محمّدحسین (دهلی ۱۲۴۵ـ ۱۳۲۸ق)
(مشهور به شمس‌العلما) شاعر، نویسنده، منتقد و روزنامه‌نگار هندی. نیاکان او در ایران می‌زیستند و بعدها به کشمیر کوچیدند. ابتدا نوشته‌هایش در هفته‌نامۀدهلی اردو اخبار که به‌دست پدرش راه‌اندازی شده بود، منتشر می‌شد. در ۱۸۵۴ سردبیر این هفته‌نامه شد تا این‌که در انقلاب بزرگ هند بر ضد انگلیسی‌ها، پدرش کشته و دارایی‌اش مصادره شد و او گریخت. در ۱۸۶۰ به‌دعوت رجب علی‌شاه، شاگرد پدرش، سردبیر روزنامۀمجمع‌البحرین در لودیانا شد. بعدها به تدوین کتاب‌های درسی پرداخت. در ۱۸۶۵ به آسیای میانه سفر کرد تا دربارۀ اوضاع سیاسی آن‌جا برای انگلیسی‌ها خبر ببرد. سپس به لاهور رفت و به تدریس در دانشگاه‌های آن‌جا پرداخت. پس از بازنشستگی منشی و مدیر انجمن پنجاب شد. از پیش‌گامان شعر و ادب جدید اردو و از پایه‌گذاران شیوۀ نوین آموزش فارسی و اردو در هند است. با حسین حالی، شعر اردو را از حالت قدیمی خارج و مضامین اجتماعی را در آن وارد کرد. آزاد کتابخانۀ بزرگی در لاهور ساخت. بیشترین شهرت او به خاطر نثر اردویش است که تخیّلات و احساسات خود را به‌خوبی در آن بازگو می‌کند. از آثارش: قصص هند (لاهور، ۱۸۷۲)؛ سخندان فارس (لاهور، ۱۹۰۷)؛ آموزش ابتدایی زبان اردو؛ آموزش ابتدایی زبان فارسی؛تذکرۀ علما (لاهور، ۱۹۲۳)، آب حیات (لاهور، ۱۸۸۱)؛نظم آزاد (لاهور، ۱۹۱۰)؛ نیرنگ خیال (۱۸۸۲).