گاوس، کارل فریدریش (۱۷۷۷ـ۱۸۵۵)
گاوس، کارْل فریدْریش (۱۷۷۷ـ۱۸۵۵)(Gauss, Carl Friedrich)
| کارل فریدریش گاوس Carl Friedrich Gauss | |
|---|---|
| زادروز |
۱۷۷۷م |
| درگذشت | ۱۸۵۵م |
| ملیت | آلمانی |
| تحصیلات و محل تحصیل | دکترای ریاضیات، دانشگاه گوتینگن |
| شغل و تخصص اصلی | ریاضی دان |
| شغل و تخصص های دیگر | اخترشناسی |
| آثار | تفحص در حساب (۱۸۰۱) |
| گروه مقاله | ریاضیات |
ریاضی‌دان آلمانی. به‌سبب دستاوردهای متنوع در فیزیک، به‌ویژه در الکترومغناطیس، شهرت دارد. در کالج به تحصیل زبان‌های باستانی پرداخت، اما در ۱۷سالگی به ریاضیات علاقه‌مند شد و در حل مسئلۀ کلاسیک ترسیم هفت‌ضلعی منتظم با استفاده از پرگار و خطکش کوشید. او ثابت کرد که حل این مسئله ناممکن است و راه‌هایی نیز برای ترسیم شکل‌هایی با ۱۷، ۲۵۷، و ۶۵۵۳۷ ضلع نشان داد. همچنین، اثبات کرد که ترسیم چندضلعی با خطکش و پرگار، وقتی تعداد اضلاع چندضلعی فرد باشد، فقط در صورتی ممکن است که تعداد اضلاع چندضلعی عدد اولی از رشتۀ ۳، ۵، ۱۷، ۲۵۷، و ۶۵۵۳۷ یا مضربی از دو یا چندتا از این اعداد باشد. درپی این کشف، از تحصیل زبان‌های باستانی دست کشید و به ریاضیات روآورد. از ۱۷۹۵ تا ۱۷۹۸، در دانشگاه گوتینگن[۱] به تحصیل پرداخت. در رسالۀ دکتری خود اثبات کرد که هر معادلۀ جبری دست‌کم یک ریشه یا جواب دارد. این قضیه که قرن‌ها ریاضی‌دانان را به چالش کشاند، هنوز هم قضیۀ بنیادی جبر نامیده می‌شود. کتابش دربارۀ نظریۀ اعداد، با عنوان تفحص در حساب (۱۸۰۱)، اثری کلاسیک در حوزۀ ریاضیات است. گاوس بعدها به اخترشناسی روآورد. اخترواره‌ای کم‌نور با نام سِرِس[۲] در ۱۸۰۱ کشف شده بود و از آن‌جا که اخترشناسان آن را سیاره می‌پنداشتند، با علاقۀ فراوان به رصد آن پرداختند تا از دید پنهان شد. گاوس براساس مشاهدات اولیه مکان دقیق آن را محاسبه کرد، به قسمی که اخترشناسان توانستند به آسانی آن را پیدا کنند. او روش جدیدی هم برای محاسبۀ مدارهای اجرام سماوی یافت. گاوس در ۱۸۰۷ به استادی ریاضیات و مدیریت رصدخانۀ گوتینگن[۳] منصوب شد و هر دو سِمت را تا زمان مرگ خود حفظ کرد. اگرچه دستاوردهای ارزشمندی در اخترشناسی نظری و عملی داشت، کار اصلی‌اش در ریاضیات و فیزیک ریاضی بود. در نظریۀ اعداد، قضیۀ مهم اعداد اول را تعریف کرد. او برای نخستین‌بار هندسۀ غیراقلیدسی را پایه‌گذاری کرد، اما نتوانست یافته‌های مهم خود را منتشر کند، زیرا از جاروجنجال پرهیز داشت. در نظریۀ احتمالات، روش مهم کمترین مربعات و قوانین بنیادی توزیع احتمال را پی‌ریزی کرد. نمودار احتمال بهنجار هنوز هم منحنی گاوس نامیده می‌شود. گاوس به بررسی‌های ژئودتیک پرداخت و ریاضیات را در ژئودزی به‌کار گرفت. او، با ویلهلم ادوارد وبر[۴]، تحقیقات گسترده‌ای در زمینۀ مغناطیس صورت داد. کاربرد ریاضیات در مغناطیس و الکتریسیته از مهم‌ترین کارهای اوست. واحد اندازه‌گیری شدت میدان مغناطیسی را امروزه به نام او گاوس می‌خوانند. گاوس در اپتیک، به‌ویژه در زمینۀ عدسی‌ها، نیز تحقیق می‌کرد و تقریباً هیچ حوزه‌ای در ریاضیات یا فیزیک ریاضی نیست که گاوس به سراغ آن نرفته باشد.