استونهنج
اِسْتونْهِنج (Stonehenge)
| اِسْتونْهِنج | |
|---|---|
| نام فارسی | اِسْتونْهِنج |
| کشور | انگلستان |
| نام لاتین | Stonehenge |
| موقعیت | دشت سالزبری در ویلتشرِ انگلستان |
| مشخصات معماری | دایره‌ای متشکل از 30 سنگ قائم |
| زمان ساخت | حدود 2100پ‌م |
در انگلیسی قدیم، به‌معنی «سنگ‌های آویزان»؛ بنای یادبود کلان‌سنگی در دشت سالزبری[۱]، واقع در ۳کیلومتری غرب اَمزبری[۲] در ویلتشرِ[۳] انگلستان. این جایگاه در دوره‌های گوناگون از یک «هنج[۴]» ساده (یا دایرۀ خاک‌ریز و خندق)، با قدمتی حدود ۳۰۰۰پ‌م، به بنای سنگی کاملی متعلق به حدود ۲۱۰۰پ‌م تحول یافت، و مشتمل بود بر دایره‌ای متشکل از ۳۰ سنگ قائم که نوک آن‌ها به سنگ‌های نعل درگاهی[۵] متصل بودند و دایرۀ پیوسته‌ای را به عرض ۳۰ متر تشکیل می‌دادند. می‌گویند استونهنج را به‌منزلۀ رصدخانه ساخته‌اند. از ماسه‌سنگ محل، یا «سارسِن» برای ساخت سنگ‌های عمودی استفاده کرده‌اند. اندازۀ هریک از این سنگ‌های قائم ۵.۵ در ۲ متر، وزن آن‌ها در حدود ۲۶ تُن است. بیرونی کم‌عمقی بود، و فقط یک راه ورودی از آن به «خیابان[۶]» گشوده می‌شد. کناره‌های موازی ۱۴ متر فاصله و بنا چند خندق داشت. خیابان تا ۲۷۵ متر مستقیم پیش می‌رود و سپس منشعب می‌شود: یک شاخه به‌سمت شمال و شاخۀ دیگر به‌سمت شرق در جهت ایون[۷] در اَمزبری غربی می‌پیچید. قسمت‌هایی از مسیر آن با عکاسی هوایی بازسازی شده است. در داخل دایرۀ خشت و گِلی، و نزدیک به لبۀ آن، دایره‌ای مرکّب از ۵۶ حفره بزرگ قرار داشت که با آیین و مناسک مرتبط بود. این گودال‌ها، که جان اوبری[۸] آن‌ها را در ۱۶۶۶ کشف کرد، به گودال‌های اوبری[۹] موسوم‌اند. اشیاء گودال‌ها مشتمل بر سنجاق‌های استخوانی، سرگُرزی سنگی[۱۰] و صیقل‌خورده و استخوان‌های انسانی سوزانده شده‌اند، که همگی از مشخصات فرهنگ‌های دورۀ نوسنگی وسکس[۱۱] در اوایل هزارۀ ۲پ‌م به‌شمار می‌روند. هیلستونِ[۱۲] در داخل خندق کوچک اَوِنیو نیز، جزو بنای یادبود اول بود. در مرحلۀ دوم، که با سفالگری قوم مشربه‌ساز[۱۳] مرتبط بود، دایرۀ مضاعفی از سنگ کبود پمبروک‌شر[۱۴] برپا شد. سنگ‌های کبود را احتمالاً از فاصلۀ ۲۱۷کیلومتری حمل کرده‌اند، یا شاید نهشته‌هایی یخچالی را در محل به‌کار برده‌اند. بهنظر می‌رسد که ورودی دایرۀ مضاعف با محور کنونی بنای یادبود هم‌طراز و روبه جهت طلوع خورشید در نیمۀ تابستان داشته است و علامت مشخصۀ آن اَوِنیو بود. این بنای یادبود قدیمی از سنگ کبود، که سنگ‌هایش دقیقاً تراشیده و صیقل یافته‌اند، احتمالاً سرمشق کارهای بعدی در زمینۀ ایجاد بناهای کلان‌سنگی با سنگ‌های بزرگ قائم درآمد. سنگ‌های بنای سنگ ستونی و سه سنگی کاملاً تراشیده شده‌اند، و سنگ‌های عمودی زبانه‌هایی دارند که در سوراخ‌های کام[۱۵] قسمت‌های زیرین نعل درگاه‌ها جا می‌افتند. نعل درگاه‌ها انحنایی دارند که به محیط دایره پیوند می‌خورد و در مجموع چشم‌انداز مناسبی ایجاد می‌کنند. دو سنگ قائم، کنده‌کاری‌هایی مرتبط با عصر مفرغ[۱۶] دارند که بهنظر می‌رسد با کارکرد اصلی سنگ‌ها هم‌زمان باشند. بر روی این سنگ‌ها تبرهای صاف مسین یا مفرغین، و دشنه‌‌ای دسته‌دار، طراحی شده است. این سبک با انواع میسنیِ[۱۷] آغازین همانندی‌هایی دارد، و به القای این فکر انجامید که در آن زمان روابطی بازرگانی میان وِسِکس و میسنی برقرار بود، با این همه با توجه به تفاوت‌های زمانی چنین امری بعید می‌نماید. حدود ۱۸۰۰پ‌م دایرۀ مضاعف سنگ‌های کبود برداشته شد و در مراحل نهایی ساختمان، تقریباً از ۱۵۰۰ تا ۱۴۰۰پ‌م، ۶۰ سنگ مجدداً تنظیم شدند تا دایره‌ای را در بنای سنگ ستونی و نعل اسبی، درون بنای سه سنگی تشکیل دهند. سوراخ‌های Z ,Y، یعنی دو دایرۀ نامنظم حاصل از حفره‌های مربعی که میان دایرۀ سنگی و «دایرۀ اوبری» قرار دارند، نمایشگر بخشی از ساختمانی است که هرگز تکمیل نشد. استونهنج داون[۱۸] یا تپۀ شنی استونهنج، شامل اَوِنیو و کرسس، در ۱۹۲۷ و ۱۹۲۹ با کمک مالی دولت خریداری شد و به «سازمان حفظ میراث فرهنگی[۱۹]» واگذار گردید؛ خرید این اثر هدیه‌ای به ملت بود و «سازمان میراث فرهنگی انگلستان[۲۰]» بر آن سرپرستی می‌کند. در ۱۹۵۷ بنای سه‌سنگی که در ۱۷۹۷ فرو افتاده بود، با سه سنگ دیگر، که در ۱۹۰۰ افتاده بودند، از نو نصب شد. استونهنج یکی از مشهورترین کاوشگاه‌های باستان‌شناختی جهان است. تشریفات مراسم انقلاب تابستانی در آن‌جا مشکلاتی پیش آورده است. نیّت اصلی سازندگان این بنا هرچه بود، در سال‌های بعد معنایی آیینی و عبادی به آن داده شد و اکنون استونهنج به‌منزلۀ «جایگاهی مقدس» انگاشته می‌شود.