اسکندریه
اِسکندریِه (Alexandria)
| اسکندریه | |
|---|---|
| کشور | مصر |
| نام فارسی | اِسکندریِه |
| نام لاتین | Alexandria |
| جمعیت | ۳,۸۹۱,۰۰۰ نفر |
| موقعیت | ساحل دریای مدیترانه |
| تولیدات و صنایع مهم | فرآوری مواد غذایی، تولید پنبه و غلّه و پالایش نفت |
| برخی بناهای مهم | موزۀ آثار باستانی یونان و روم |
| استان یا ایالت | اسکندریه |
بندر اصلی و دومین شهر بزرگ مصر، بر ساحل دریای مدیترانه، با ۳,۸۹۱,۰۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۳). مرکز فرآوری مواد غذایی، تولید پنبه و غلّه و پالایش نفت است. مرکز ایالت اسکندریه و یکی از مراکز بزرگ دانشگاهی مصر است و در ۲۰۸کیلومتری شمال غربی قاهره، در گوشۀ شمال غربی دلتای نیل واقع است. این شهر بر باریکه‌ای عرضی میان دریای مدیترانه و دریاچۀ مریوط قرار دارد. اسکندریه از ۳۳۲ تا ۳۳۱پ‌م به‌دستور اسکندر مقدونی ساخته شد. از دوران بطلمیوس اول، ملقب‌به سوتر (نجات‌بخش) (حک: ۳۳۱ـ۳۲۳پ‌م) تا انتحار کلئوپاترا[۱]، آخرین پادشاه بطلمیوسی‌ها (۶۹ـ۳۰پ‌م) نزدیک به ۳۰۰ سال پایتخت مصر بود. کتابخانۀ معروف اسکندریه را بطلمیوس اول بنا کرد که در روزگار خود بزرگ‌ترین کتابخانۀ جهان بود و ۷۰۰هزار طومار پاپیروس داشت. حوزۀ علمیۀ اسکندریه در قرن‌های ۳ و ۲پ‌م از شهرت زیادی برخوردار بود و دانشمندان بزرگی چون ارشمیدس، بطلمیوس، اقلیدس، آپولونیوس، آریستارخوس، و اراتستن از این حوزه برخاستند. شهر مزبور پس از آن ضمیمۀ امپراتوری روم و به مرکز ایالت تبدیل شد. اسکندریه پس از انقراض دولت روم غربی، در قلمرو امپراتوری روم شرقی درآمد. عمرو بن عاص در ۲۱ق/۶۴۲م، پس از موافقت دولت روم شرقی با شرایط صلح، وارد اسکندریه شد. دولت روم شرقی در ۲۴ق/۶۴۵م با کمک مردم اسکندریه، آن شهر را اشغال کرد، اما در همان سال قوای عمرو بن عاص بر رومیان غلبه و اسکندریه را دوباره تصرف کردند. گروهی از مردم قُرْطَبه که در آخرین سال‌های خلافت حکم بن هشام اموی از اندلس اخراج شده بودند، در ۲۰۵ق/۸۲۰م شهر اسکندریه را تصرف کردند و ابوحفص عمر بن شعیب البلوطی را به‌حکومت رساندند. عبدالله بن طاهر در ۲۱۰ق/۸۲۵م شهر اسکندریه را از تصرف آنان خارج کرد. این شهر چندبار در معرض حملات صلیبیان و دولت مسیحی قبرس قرار گرفت. اسکندریه در دوران ممالیک، از بندرهای معتبر تجاری مصر بود. سلطان سلیم عثمانی در ۹۲۲ق/۱۵۱۷ پس از چیرگی بر ملک اشرف سلطان قانصوه غوری، پادشاه مصر، اسکندریه را تصرف کرد. ناپلئون در ۱۲۱۳ق/۱۷۹۸ پس از درهم‌شکستن مقاومت مختصر مردم اسکندریه، آن شهر را اشغال کرد. فرانسویان در ۱۲۱۶ق/۱۸۰۱ در جنگ با انگلیسی‌ها مغلوب شدند و شهر اسکندریه را به آنان تسلیم کردند. محمدعلی پاشا در سال‌های حکومت خود، شهر اسکندریه را از طریق ترعه‌ای به شاخۀ غربی رودخانۀ نیل متصل و شهر را به سبک شهر استانبول تزیین کرد. کارخانۀ کشتی‌سازی بندر اسکندریه، که محمدعلی پاشا احداث کرده بود، با کارخانه‌های اروپایی رقابت می‌کرد. انگلیسی‌ها در ۱۲۷۳ق/۱۸۵۷ راه‌آهن اسکندریه را ساختند و آن شهر از طریق قاهره به بندر سوئز متصل شد. اسکندریه در نیمۀ دوم قرن ۱۳ق/۱۹ به‌صورت یکی از بندرهای بزرگ بین‌المللی درآمد. در اواسط نیمۀ دوم قرن ۱۹، ۵۰هزار خارجی تحت حمایت‌های کنسولی دولت‌های خود، در بندر اسکندریه به‌سر می‌بردند. پادگان اسکندریه در ۱۲۹۹ق/۱۸۸۲ به حمایت از عرابی پاشا و به مخالفت با محمد توفیق، خدیو مصر، و دولت انگلیس برخاست. ناوگان دریایی انگلیس بندر اسکندریه را پس از گلوله‌باران سنگین و تخریب قسمت اعظم آن، تصرف کرد و خدیو فراری و دوستدارانش را تحت حمایت گرفت. بندر اسکندریه در سال‌های جنگ جهانی دوم به‌صورت یک پایگاه مهم نیروی دریایی انگلیس درآمده بود. در جنگ‌های اعراب و اسرائیل بندر اسکندریه به‌شدت آسیب دید. نخستین ترجمۀ یونانی از تورات را معروف به «ترجمه هفتادی» به دستور بطلمیوس دوم، یهودیانی که به خواست او از فلسطین آمده بودند، در این شهر انجام دادند. فانوس دریایی بندر اسکندریه، قریب ۱۰۰۰ سال، راهنمای دریانوردان و کشتی‌های دریای مدیترانه بود. جزیرۀ فاروس که برج فانوس دریایی آن یکی از عجایب هفت‌گانۀ جهان بوده امروزه به‌صورت شبه‌جزیره‌ای، به شهر اسکندریه وصل شده است. در این شهر آثار باستانی اندکی برجا مانده است. علاوه‌بر فانوس دریایی مزبور دو ستون تک‌سنگی هرمی‌شکل (سوزن کلئوپاترا[۲]) در این شهر وجود داشت که اکنون در موزه‌های لندن و نیویورک نگهداری می‌شود. موزۀ آثار باستانی یونان و روم نیز در این شهر قرار دارد.