اسکیزوفرنی
اسکیزوفْرِنی (schizophrenia)
نام دسته‌ای از بیماری‌های روانی حاد، با علایم مشترکی چون توهم، هذیان، افت هیجانی، پریشان‌فکری، و فرار از واقعیت. مبتلایان را برحسب این‌که کدام علایم در آنان نمود بیشتری دارد، به چهار گروه اصلی دسته‌بندی می‌کنند: ۱. نوع ساده یا نامتمایز[۱]، که موجب کاهش تدریجی روابط و علایق خارجی بیمار می‌شود. در این نوع، هیجانات بیمار بی‌عمق و تفکر او ساده است و رفتاری کلیشه‌ای می‌یابد. ۲. نوع نامنظم (سازمان‌نایافته) که قبلاً هِبِفرِنیایی[۲] نامیده می‌شد. این نوع سبب بروز واکنش‌های عاطفی نابه‌جا، رفتارهای عجیب و احمقانه، هذیان (باورهای کاذب)، و توهم (درک محرک کاذب که وجود خارجی ندارد) می‌شود. ۳. نوع کاتاتونیایی[۳] که با ویژگی‌هایی چون اختلال بارز روانی ـ حرکتی، شامل بی‌حرکتی جنبشی[۴]، فعالیت حرکتی مفرط، منفی‌کاری شدید، لالی انتخابی، حرکات ارادی عجیب و غریب، پژواک‌گویی[۵]، یا پژواک‌کرداری[۶] همراه است. بی‌حرکتی جنبشی ممکن است به‌شکل کاتالپسی[۷] (انعطاف‌پذیری مومی) یا بُهت کاتاتونیایی[۸] ظاهر شود. ۴. نوع پارانویایی[۹]، که معمولاً در سنین بالاتر بروز می‌کند و ویژگی اصلی آن هذیان‌ها و توهم‌های شنیداری، و هذیان‌گویی با تصور توأم با حفظ نسبی کارکردشناختی و عاطفه است. در این نوع اسکیزوفرنی، هذیان‌ها معمولاً به گزند و آسیب یا بزرگ‌منشی یا هر دو مربوط است. شخص بیمار امکان دارد علایمی از هر چهار نوع اسکیزوفرنی داشته باشد. اسکیزوفرنی که ممکن است از هر ۱۰۰۰ تن هشت تن را گرفتار کند، شایع‌ترین بیماری روانی به‌شمار می‌آید. بیشتر بیماران بستری شده در آسایشگاه‌ها و بیمارستان‌های روانی به اسکیزوفرنی دچارند. این بیماری معمولاً از دورۀ نوجوانی بروز می‌کند و سیر آن بسیار متغیر است. نزدیک به یک‌سوم از بیماران کاملاً بهبود می‌یابند، در یک‌سوم از آنان بیماری رفت‌وبرگشت دارد، و یک‌سوم دیگر نیز به نوع حاد و مزمن آن دچار می‌شوند. آرای گوناگونی دربارۀ منشأ این بیماری وجود دارد که محور آن‌ها عوامل کالبدشناختی، زیست‌شیمیایی، روان‌شناختی، اجتماعی، ژنتیکی، و محیطی است. با این همه، هیچ‌یک از آن‌ها به اثبات نرسیده است. فشارهای زندگی را در شروع اسکیزوفرنی مؤثر دانسته‌اند.