اکسیژن
اُکْسیژِن (oxygen)
عنصری بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه، غیرفلزی، گازی شکل، با نماد O، عدد اتمی ۸، و جرم اتمی نسبی ۱۵.۹۹۹۴. فراوان‌ترین عنصر در پوستۀ زمین، تقریباً ۵۰ درصد وزنی، و سازندۀ حدود ۲۱درصد حجم جو است. این عنصر به شکل ترکیبی در آب و سایر مواد نیز یافت می‌شود. اکسیژن فرآوردۀ جانبی فتوسنتز است و اساس تنفس سلولی[۱] در گیاهان و جانوران را تشکیل می‌دهد. اکسیژن عنصری بسیار کُنِشگر است و جز با گازهای نادر[۲] و فلوئور، با همۀ عناصر دیگر ترکیب می‌شود. اکسیژن در دی‌اکسیدکربن، دی‌اکسید سیلیسیم (کوارتز)[۳]، سنگ آهن، و کربنات کلسیم (سنگ آهک) نیز یافت می‌شود. در طبیعت، به‌شکل مولکولی دو اتمی (O۲) است و اتم‌های منفرد آن به علت واکنشگری بسیار عمر کوتاهی دارند. اتم‌های منفرد ممکن است بر اثر جرقۀ الکتریکی و پرتوهای فرابنفش خورشید در جو کرۀ فوقانی پدید آیند. در آن‌جا، با مولکول اکسیژن ترکیب می‌شوند و اُزون را پدید می‌آورند. اکسیژن مصرفی در صنعت، با تقطیر جزء‌به‌جزء هوای مایع، الکترولیز آب یا گرم‌کردن اکسید منگنز (IV) با کلرات پتاسیم به‌دست می‌آید. اکسیژن برای احتراق ضروری است و با اتین[۴] (استیلن) نیز برای جوش‌دادن در دمای بالا و مشعل‌های برش به‌کار می‌رود. این عنصر را نخستین‌بار شیمی‌دان انگلیسی، جوزف پریستلی[۵] در ۱۷۷۴ و در همان سال شیمی‌دان سوئدی، کارل شِله[۶]، مستقلاً کشف کردند. در ۱۷۷۷، شیمی‌دان فرانسوی، آنتوان لاوازیه[۷]، آن را نام‌گذاری کرد.