فارس، استان
فارس، استان
| فارس، استان | |
|---|---|
| کشور | ایران |
| جمعیت | ۴,۳۳۶,۸۷۸ نفر (۱۳۸۵ش) |
| موقعیت | جنوب ایران - جنوب استان اصفهان، جنوب غربی استان یزد، غرب کرمان و هرمزگان، شمال هرمزگان و بوشهر، شرق استان‌های بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، و اصفهان |
| مرکز | شیراز |
| تعداد شهرستان‌ها | ۲۲ |
| تعداد بخش ها | ۶۹ |
| شهرهای مهم | آباده، اقلید، اردکان، مرودشت، نورآباد، کازرون، نی‌ریز، فسا، فیروزآباد، جهرم، داراب، ارسنجان، و لار |
| کوه‌های استان | سفید (۳,۹۴۳ متر)، موسی‌خانی، برآفتاب، خطابان، خرمن‌کوه، و دَلو |
| رودهای استان | کُر و قره‌آغاج |
| اقلیم | در ارتفاعات معتدل - در دره‌ها و اراضی پست معتدلِ مایل به گرم |
| تولیدات و صنایع مهم | فرآورده‌های کشاورزی: گندم، جو، برنج، خرما، حبوبات، محصولات جالیزی، انگور، انواع میوه و صیفی‌جات، مرکبات، و چغندر قند - فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی: ریخته‌گری، صنایع ساختمانی، پتروشیمی، صنایع الکتریکی، شیشه و بلور، لاستیک و پلاستیک، قند و شکر، کنسرو و مواد غذایی، لبنیات، فرآورده‌های گوشتی و شیلات، تولید الکتریسیته و سیمان، و پالایش نفت - منابع زیرزمینی: نفت و گاز طبیعی، سیلیس و کوارتز، سنگ‌های تزیینی و ساختمانی، و دیگر معادن غیرفلزی |
واقع در جنوب ایران. از شمال به استان اصفهان، از شمال شرقی به استان یزد، از شرق به استان‌های کرمان و هرمزگان، از جنوب به استان‌های هرمزگان و بوشهر، از غرب به استان‌های بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، و اصفهان محدود است. از بزرگ‌ترین و باستانی‌ترین استان‌های ایران به‌شمار می‌رود. دنبالۀ جنوبی کوهستان زاگرس، سراسر استان فارس را فراگرفته و رودخانه‌ها و دریاچه‌های متعددی را در دره‌های خود جای داده است. کوه سفید، واقع در شهرستان اقلید، با ارتفاع ۳,۹۴۳ متر، بلندترین کوه این استان است و کوه‌های موسی‌خانی، برآفتاب، خطابان، خرمن‌کوه، و دَلو و بسیاری کوه‌های دیگر که ارتفاعشان بالاتر از ۲,۵۰۰ متر است، بدنۀ ارتفاعی این استان را تشکیل می‌دهند. رودخانه‌های کُر و قره‌آغاج ازجمله رودخانه‌های مهمی به‌شمار می‌روند که در دره‌های موازی این استان جریان دارند و دریاچه‌های بختگان، مهارلو، فامور، و طشک نیز دره‌های دیگر آن را به‌خود اختصاص داده‌اند. اقلیم استان فارس در ارتفاعات معتدل و در دره‌ها و اراضی پست معتدلِ مایل به گرم و از نظر بارندگی جزو نواحی نیمه‌خشک تا خشک است. علاوه‌بر استعداد طبیعی، سدهای متعددی که بر روی رودخانه‌های این استان بسته شده‌اند، بر ظرفیت کشاورزی آن افزوده‌اند و آن را در ردیف یکی از حاصل‌خیزترین استان‌های کشور قرار داده‌اند. مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن عبارت‌اند از گندم، جو، برنج، خرما، حبوبات، محصولات جالیزی، انگور، انواع میوه و صیفی‌جات، مرکبات، و چغندر قند. برخی از فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی آن عبارت‌اند از ریخته‌گری، صنایع ساختمانی، پتروشیمی، صنایع الکتریکی، شیشه و بلور، لاستیک و پلاستیک، قند و شکر، کنسرو و مواد غذایی، لبنیات، فرآورده‌های گوشتی و شیلات، تولید الکتریسیته و سیمان، و پالایش نفت. نفت و گاز طبیعی، سیلیس و کوارتز، سنگ‌های تزیینی و ساختمانی، و دیگر معادن غیرفلزی از کانی‌های این استان محسوب می‌شوند؛ صنعت گردشگری آن نیز اهمیت فراوانی دارد. استان فارس با ۴,۳۳۶,۸۷۸ نفر جمعیت (۱۳۸۵) از ۲۲ شهرستان و ۶۹ بخش با مرکزیت اداری شهر شیراز تشکیل شده است و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از آباده، اقلید، اردکان، مرودشت، نورآباد، کازرون، نی‌ریز، فسا، فیروزآباد، جهرم، داراب، ارسنجان، و لار. پارس (فارس) در تاریخ ایران باستان و حتی بعد از اسلام نقش والایی داشته است. هخامنشیان که خود را پارسی نیز می‌نامیدند، از همین سرزمین برخاستند و نخستین امپراتوری بزرگ تاریخ را تأسیس کردند و آثار فراوانی از خود به یادگار گذاشتند، که تخت جمشید، پازارگاد، و نقش رستم از آن جمله‌اند. ساسانیان که آنان نیز پارسی‌تبار بودند، به این سرزمین توجهی خاص داشتند و آن را به پنج گروه با نام‌های اَرگان، اردشیر خُرّه، دارابگِرد، شاپور خُرّه، و استخر تقسیم کرده بودند. پارسی‌ها درمقابل حملۀ اعراب به ایران سرسختانه از خود دفاع کردند و حتی چندبار سپاهیان عرب را شکست دادند، ولی سرانجام در مقابل یورش‌های بی‌امان مسلمانان تسلیم شدند و شهرهای مهم پارس آن زمان ـ استخر، توّج، دارابِگرد، فسا، و شیراز ـ را به آنان واگذار کردند. اصطلاح فارس، که معرب پارس باستان است، از همین زمان متداول شد. خلفای عباسی بر وسعت قلمرو فارس افزودند و یزد و حتی نواحی مجاور کویر را نیز به این سرزمین ملحق کردند. یعقوب لیث صفاری فارس را از خلفای عرب گرفت و شیراز را به پایتختی خود برگزید و برادرش عمرو لیث مسجد جامع بزرگی در آن شهر بنا نهاد. پس از صفاریان، آل بویه بر فارس چیره شدند و دیالمۀ فارس را تأسیس کردند و عضدالدولۀ دیلمی بندر امیر را بر روی رودخانۀ کُر احداث کرد. سلجوقیان نیز چندی بر فارس حاکم شدند و سلسلۀ اتابکان فارس را تأسیس کردند. فارس از ۷۳۱ تا ۷۷۱ش در تصرف آل مظفر بود. شاه اسماعیل اول صفوی در ۸۸۳ش فارس را تصرف کرد و شاه‌عباس صفوی اول، امام‌قلی‌خان را به حکومت فارس منصوب کرد. فارس از حملۀ افغان‌ها به ایران و جنگ نادرشاه با آنان بی‌نصیب نماند و آسیب فراوان دید، ولی کریم‌خان زند که پس از مرگ نادرشاه به سلطنت ایران نشست، شیراز را به پایتختی خود برگزید و صلح، آبادانی، و امنیت را به آن سرزمین بازگرداند. فارس در جنگ‌های آغامحمدخان قاجار و لطفعلی‌خان زند باردیگر دستخوش آسیب و ناامنی شد، ولی با روی‌کار‌آمدن خاندان قاجار، امنیت و آرامش دوباره به فارس بازگشت و غیر از مواردی چون تصرف خارک و بوشهر به‌دست انگلیسی‌ها و مبارزۀ دلیران تنگستانی برضد بیگانگان و فتنۀ باب، اتفاق مهم دیگری در آن‌جا روی نداد، و طی ۸۰ سال اخیر به‌سرعت روبه آبادانی و توسعه نهاد. در تقسیمات کشوری ۱۲۸۵ش فارس، کهگیلویه، و بنادر و جزایر خلیج فارس با هم ایالت فارس را تشکیل می‌دادند. در ۱۳۱۶ش نواحی فارس امروزی از ایالت مزبور جدا شد و استان فارس را با نام استان هفتم پدید آورد. در تقسیمات بعدی شمارۀ استان‌ها حذف شد و نام استان فارس رسمیت یافت.