واکنش

واکُنِش (reaction)
در شیمی، ترکیب دو یاچند اتم، یون یا مولکول، با ایجاد تغییر شیمیایی. در این حالت، تغییر زمانی رخ می‌دهد که دو یا چند جسم با همدیگر برهم‌کنش ‌کنند و در نتیجه، مواد متفاوتی با اجزای سازندۀ شیمیایی متفاوت تولید می‌شود. ماهیت واکنش با معادلۀ شیمیایی توصیف می‌شود. در معادلات شیمیایی، واکنش‌دهنده‌ها و محصولات واکنش شیمیایی را با فرمول و نمادهای شیمیایی نشان می‌دهند.

نمادهای حالت و نماد انرژی (ΔH) نیز برای نشان دادن حالات گازی، مایع یا جامد محصولات و واکنش‌دهنده‌ها، و نیز برای نشان دادن جذب یا دفع انرژی طی واکنش به‌کار می‌روند. در واکنش‌های افزایشی، دو یا چند ترکیب با یکدیگر واکنش می‌دهند و ترکیب جدیدی به‌وجود می‌آورند. مثلاً کلرید هیدروژن با اتن واکنش می‌دهد و کلرواتان تولید می‌کنند:

 CH_۲=CH_۲+HCl →CH_۳CH_۲Cl

واکنش‌های زنجیری واکنش‌های گرمازای بسیار سریعی‌اند که منجر به انفجار یا اشتعال می‌شوند. در واکنش‌های جانشینی، عنصر دارای فعالیت کم در ترکیب با عنصر فعال‌تری جایگزین می‌شود. مثلاً، افزایش پودر روی به محلول سولفات مس (II)، منجر به جابه‌جایی فلز مس می‌شود که رنگ خاص حاصل شناسایی می‌شود. در واکنش‌های گرماگیر، تغییری شیمیایی یا فیزیکی صورت می‌گیرد که طی آن واکنش‌دهنده‌ها از محیط انرژی جذب می‌کنند. این انرژی را با نماد +ΔH نشان می‌دهند. فتوسنتز نمونه‌ای از این نوع واکنش‌هاست. واکنش گرمازا واکنشی شیمیایی است که طی آن گرما از واکنش خارج می‌شود. در واکنش‌های ناهمگن، سطحی مشترک بین واکنش‌دهنده‌ها و اجزای گوناگون وجود دارد. واکنش‌های ناهمگن بین یک گاز و یک جامد یا بین دو مایع امتزاج‌ناپذیر واقع می‌شوند. در واکنش‌های همگن، هیچ سطح مشترکی بین اجزا وجود ندارد. این اصطلاح دربارۀ همۀ واکنش‌هایی به‌کار می‌رود که فقط گازها در آن شرکت دارند یا همۀ اجزا محلول‌اند. در واکنش‌های فتوشیمیایی نور تولید می‌شود یا آغازکننده واکنش است. در این حالت، نور واکنش را با تحریک اتم‌ها یا مولکول‌ها، و فعال‌کردن آن‌ها آغاز می‌کند. انرژی نور به انرژی شیمیایی تبدیل می‌شود. واکنش اکسایش کاهشی واکنشی است که طی آن یک واکنش‌دهنده احیا و واکنش‌دهندۀ بعدی اکسید می‌شود. این واکنش فقط زمانی صورت می‌گیرد که هر دو واکنش‌دهنده موجود باشند و تغییرات هم‌زمان صورت گیرد. مثلاً، هیدروژن اکسید مس (II) را به مس کاهش می‌دهد و خودش به آب اکسید می‌شود: Cu + H_۲O → CuO + H_۲

واکنش برگشت‌پذیر واکنشی است که در یک‌زمان، در هر دو جهت پیشرفت می‌کند. در این حالت، محصول در حال تولید به مواد واکنش‌دهنده تجزیه می‌شود، به شرطی که هیچ ماده‌ای از سیستم خارج نشود. این واکنش‌ها کامل صورت نمی‌گیرند. تولید آمونیاک از هیدروژن و نیتروژن نمونه‌ای از این نوع واکنش‌ است: N_۲ + ۳H_۲ ↔ ۲NH_۳

اين اصطلاح برای آن دسته از واکنش‌ها نیز به‌کار می‌رود که با تغییر شرایط در جهت عکس پیشروی می‌کنند، امّا به‌علت آزادشدن بعضی از مواد از واکنش کامل می‌شوند. تجزیه هیدروژن کربنات کلسیم براثر حرارت از این‌گونه است: Ca(HCO_۳)_۲ → CaCO_۳ + CO_۲ + H_۲O

در واکنش‌های استخلافی، یک اتم یا گروه عاملی در یک مولکول آلی جایگزین اتم دیگر می‌شود. 

 

---