جبار (سیاست)

جَبّار (سیاست)(tyrant)

(به یونانی: تورانوس) لقب حاکمان مستبد دولت ـ شهرهای یونان باستان، قرون ۷ و ۶پ‌م. آنان با حکمرانان موروثی و اشرافی مخالف بودند. پیسیس‌تراتوسیان آتِن (رجوع به پیسیس‌تراتوس)، پولوکراتس در ساموس، و کوپسلیدهای کورَنت مشوق تجارت و بازرگانی بودند و از ساخت عمارات عمومی و هنر حمایت می‌کردند. جبّاران متعلق به دورۀ گذر حکومت‌های اشرافی کهن به حکومت‌های دموکراتیک بعدی بودند. واژۀ یونانی «تورانوس» (تیرانوس) که غیر یونانی و شاید لیدیایی است؛ تقریباً به‌معنای «فرمانروا» است؛ اما یونانیان از آن برای توصیف «فرمانروای مستبد» استفاده می‌کردند، که به‌طور غیرقانونی، دربرابر سلطنت مشروطه، قدرت را به چنگ می‌آورد. در زمان جبّاران دولت ـ شهرهای یونانی، و همین‌طور هنر و ادبیات، شکوفا شد. جبّاران نخستین قدرت خود را بر پایۀ حمایت مردمی استوار می‌کردند و در مبارزه با اشرافیت قدیم، نیروهای مردمی را آماده و در صورت لزوم رها می‌ساختند اما جانشینان نالایق آنان توانایی کنترل این نیروها را نداشتند. مفهوم «جبّار» در معنای فرمانروای بی‌رحم و سرکوب‌گر بعدها براثر بیزاری عمومی از خودکامگی، گرایش به مردم‌سالاری، و رفتار جبّاران بعدی سیسیل رایج شد. در ادبیات سیاسی متفکّران مسلمان در قرون میانه، جبّار معادلی است برای اصطلاح یونانی تورانوس که به فرمانروای برخوردار از قدرت مطلقه اطلاق می‌شد. در اخلاقیّات سیاسی فارابی و همگنانش مانند اخوان‌الصفا، جبّاران در «مدینۀ تغلّب» یا «شهر زورگویی» حضور دارند و می‌کوشند که کرامت و بزرگی را از راه زور و قهر به‌دست آورند. این مدینه برابر است با پادشاهی ستمگرانه‌ای که ارسطو در کتاب سیاست از آن یاد می‌کند.

---