مریخ
مِرّیخ (Mars)
(یا: بهرام، بخون) چهارمین سیارۀ نزدیک به خورشید[۱]، با جرمی برابر ۰.۱۱ جرم زمین. بسیار کوچک‌تر از زهره[۲] یا زمین[۳] است. مریخ اندکی گلابی‌شکل است. نیمکرۀ شمالی آن پست و هموار است، شیارهای چندانی ندارد و از نظر زمین‌شناسی «جوان» محسوب می‌شود، ولی نیمکرۀ جنوبی آن به‌شدت شیاردار است و «قدیمی» به نظر می‌رسد. میانگین فاصلۀ آن از خورشید: ۲۷۷.۹ میلیون کیلومتر، قطر استوایی آن ۶,۷۸۰ کیلومتر، دورۀ چرخش آن ۲۴ ساعت و ۳۷ دقیقه، و سال آن برابر با ۶۸۷ روزِ زمینی است. جوّ مریخ متشکل از ۹۵ درصد دی‌اکسید کربن، ۳ درصد نیتروژن، ۱.۵ درصد آرگون، و ۰.۱۵ درصد اکسیژن است. علت روشنایی صورتی‌رنگ آسمان آن غبار سرخ جوّی است که بادهایی با سرعت‌های متغیری تا ۴۵۰ کیلومتر در ساعت آن را به هوا بلند می‌کند. فشار در سطح این سیاره معادل کمتر از ۱ درصد فشار جوّ زمین در سطح دریا است. چشم‌انداز سطحی این سیاره دشتی‌خاکی و سرخ با گدازه‌های فرسایش یافته است. مریخ کلاهک‌های قطبی سفیدی، شامل آب یخ‌زده و دی‌اکسید کربن منجمد، دارد که با تغییر فصل‌ها پیش‌روی و عقب‌نشینی می‌کنند. مریخ دو قمر[۴] کوچک، با نام فوبوس[۵] و دیموس[۶]، دارد. چهار آتشفشان عظیم نزدیک استوای مریخ وجود دارد که بزرگ‌ترین آنها قلۀ الیمپوس[۷]، با ۲۴ کیلومتر ارتفاع، قاعده‌ای به پهنای ۶۰۰ کیلومتر و دهانه‌ای با گشودگی ۶۵ کیلومتر، است. در شرق این چهار آتشفشان فلات مرتفعی قرار دارد که مجموعه‌ای از دره‌ها آن را قطع کرده است. این دره‌ها، که ولیز مارینریز[۸] (وادی آبزیان) نام گرفته‌اند، ۴هزار کیلومتر طول، تا ۲۰۰ کیلومتر پهنا، و شش کیلومتر عمق دارند. این اشکال به ظاهر بر اثر گُسلش[۹] و فرسایش[۱۰] باد پدیدآمده‌اند. دمای ثبت‌شدۀ مریخ از منهای ۱۰۰ درجه تا صفر درجۀ سانتی‌گراد تغییر می‌کند. مریخ می‌تواند تا ۵۴.۷میلیون کیلومتری به زمین نزدیک شود. نخستین جسم ساخت بشر که بر گرد سیاره‌ای دیگر مدارپیمایی کرد مارینر ۹ بود. وایکینگ [۱۱]۱ و وایکینگ ۲[۱۲] نیز، با فرود بر مریخ، اطلاعات زیادی فراهم آوردند. بررسی‌های ۱۹۸۵ نشان داد که ممکن است در مریخ برای مأموریت‌های طولانی‌مدت کارکنان فضایی آب به اندازۀ کافی موجود باشد. در دسامبر ۱۹۹۶، مؤسسۀ ملی هوافضای امریکا (ناسا)[۱۳] جست‌وجوگر مریخ[۱۴] را پرتاب کرد که در ژوئیۀ ۱۹۹۷ فرود موفقیت‌آمیزی در دشت سیلابی آرس والیز[۱۵] مریخ داشت. عکس‌های ارسالیِ جست‌وجوگر مریخ این سیاره را زنگ‌زده نشان می‌داد. ناسا با اعلام این موضوع در ژوئیۀ ۱۹۹۷ اظهار داشت که نیروهایی اَبَرفرسایشی، به‌سبب وجود اکسید آهن، در کار فرسایش سنگ‌های سطحی است. دانشمندان ایالات متحد در ماه مه ۱۹۹۷ اعلام کردند که مریخ به‌طور فزاینده‌ای سرد و ابری می‌شود. تصاویر دریافتی از تلسکوپ فضایی هابل[۱۶] نشان می‌داد که توفان‌هایی از غبار مناطقی از سیاره را پوشانده است که در اوایل قرن به‌صورت نقوش تیره‌ای دیده می‌شدند. ازجملۀ این مناطق، بخشی به بزرگی ایالت کالیفرنیای امریکا است. نقشه‌بردار سراسری[۱۷] که در ۷ نوامبر ۱۹۹۶ پرتاب شد، در سپتامبر ۱۹۹۷ به مدار مریخ رسید. داده‌های آن نشان داد که میدان مغناطیسی مریخ تنها یک‌هشتصدم میدان مغناطیسی زمین است. در فوریۀ ۱۹۹۹، این فضاپیما در مدار خود برای نقشه‌برداری از سطح سیاره مستقر شد. ناسا مدارپیمای آب و هوای مریخ[۱۸] را در دسامبر ۱۹۹۸، برای دیدبانی آب و هوای مریخ، از کیپ کاناورال[۱۹] فلوریدا[۲۰] به فضا پرتاب کرد. قرار بود که این فضاپیما در سپتامبر ۱۹۹۹ به مقصد پیش‌بینی‌شده برسد. اما خطایی در اندازه‌گیری باعث شد که این کاوشگر به‌سبب پرواز بسیار نزدیک به مریخ متلاشی شود. مقامات رسمی ناسا اعلام کردند که علت شکست سفینه استفاده از «اندازه‌گیری‌های انگلیسی» به‌جای دستگاه متری بوده است. کارکنان لاکهید مارتین اَستروناوتیکس[۲۱] در کلرادو[۲۲] داده‌های شتاب را برحسب پوند نیرو عرضه کردند، اما ناوبران ناسا در آزمایشگاه پیش‌رانش جت، اعداد را برحسب نیوتون در دستگاه متری محاسبه می‌کردند. در نوامبر ۱۹۹۸، طرح مارس اکسپرس[۲۳] آژانس فضایی اروپا به تصویب رسید و بنابه برنامۀ زمان‌بندی پرتاب آن در ۲۰۰۳ صورت گرفت. از این کاوشگر برای نقشه‌برداری راداری از منابع احتمالی آب زیرزمینی، و همچنین حمل فرودگرِ بیگل ۲[۲۴] برای نمونه‌برداری از خاک استفاده شد. در ژانویۀ ۱۹۹۹، ناسا فرودگر قطبی مریخ[۲۵] را پرتاب کرد که برای جست‌وجوی یخ با کمک بیل مکانیکی و فرستادن صدا با استفاده از میکروفون الحاقی طراحی شده بود. این فضاپیما طبق برنامۀ زمان‌بندی‌شده به نزدیکی مریخ رسید، اما در دسامبر ۱۹۹۹، ظاهراً براثر سقوط یا حریق منهدم شد و مأموریت ۱۶۵میلیون دلاری آن پایان یافت؛ این امر انتقاداتی را علیه برنامۀ اکتشاف مریخ در ناسا برانگیخت. در ژوئیۀ سال ۲۰۰۰، ناسا طرح‌های خود را برای فرود روبات گشت‌زن و هدایت‌شوندۀ دیگری در مریخ، بعد از موفقیت ساجورنر[۲۶] در ۱۹۹۷، اعلام کرد. گشت‌زن شش چرخ اخیر هفت‌برابر سنگین‌تر از ساجورنر بود و پرتاب آن برای ژوئیۀ ۲۰۰۳ برنامه‌ریزی شد. این گشت‌زن شواهد زمین‌شناختی وجود آب در مریخ را جست‌وجو کرد. در ماه مه ۲۰۰۱، مدیر ناسا پیش‌بینی کرد که پرواز سرنشین‌دار به مریخ در بیست سال آینده صورت خواهد گرفت. در دسامبر سال ۲۰۰۰، دانشمندی از نیوزیلند فاش ساخت که توانسته است انواعی از سبزی را در خاک به‌دست‌آمده از شهاب‌سنگ‌های مریخ پرورش دهد و آنها بهتر از سبزی‌های پرورش‌یافته در خاک مزارع نیوزیلند رشد کرده‌اند. کار او این نظر را تقویت می‌کند که نوع بشر می‌تواند موفق به بهره‌برداری از منابع سیاره‌های دیگر شود.
- ↑ Sun
- ↑ Venus
- ↑ Earth
- ↑ satellite
- ↑ Phobos
- ↑ Deimos
- ↑ Olympus Mons
- ↑ Valles Marineris
- ↑ faulting
- ↑ erosion
- ↑ Viking 1
- ↑ Viking 2
- ↑ (US National Aeronautics and Space Administration (NASA
- ↑ Mars Pathfinder
- ↑ Ares Vallis
- ↑ Hubble Space Telescope
- ↑ Global Surveyor
- ↑ Mars Climate Orbiter
- ↑ Cape Canaveral
- ↑ Florida
- ↑ Lockheed Martin Astronautics
- ↑ Colorado
- ↑ Mars Express
- ↑ Beagle 2
- ↑ Mars Polar Lander
- ↑ Sojourner