دالامبر، ژان لو رون (۱۷۱۷ـ۱۷۸۳)
دالامْبِر، ژان لو رون (۱۷۱۷ـ۱۷۸۳)(d\'Alembert, Jean Le Rond )
| ژان لو رون دالامبر Jean Le Rond d\'Alembert | |
|---|---|
| زادروز |
۱۷۱۷م |
| درگذشت | ۱۷۸۳م |
| ملیت | فرانسوی |
| شغل و تخصص اصلی | ریاضی دان و فیلسوف |
| شغل و تخصص های دیگر | متخصص فیزیک نظری و از اصحاب دایرهالمعارف |
| گروه مقاله | ریاضیات، فرهنگ نامه و مرجع نویسی، فلسفه ، منطق و کلام، فیزیک و مکانیک |
ریاضی‌دان و فیلسوف فرانسوی، متخصص فیزیک نظری و از اصحاب دایرةالمعارف. در طرح‌ریزی آنسیکلوپدی[۱] (دایرةالمعارف بزرگ فرانسه) به دُنی دیدِرو[۲] کمک کرد و پیشگفتار آن را نوشت (۱۷۵۱). از پیشگامان نظریۀ معادلات دیفرانسیل با مشتقات جزئی[۳] بود و چندین قضیه و اصل عرضه کرد که مهم‌ترین آن‌ها اصل دالامبر[۴] در دینامیک و مکانیک سماوی[۵] است. این اصل را، که اکنون با نام او مشهور است، نخست در رسالۀ دینامیک[۶] (۱۷۴۳) منتشر کرد و صورت گسترش‌یافتۀ قانون سوم از قوانین حرکت نیوتون است. دالامبر عقیده داشت که این قانون نه فقط برای اجسام ساکن، بلکه برای اجسام متحرک هم صادق است. او طی یک سال، کاربرد این اصل را در نظریۀ تعادل[۷] و حرکت مایعات دریافت. همچنین، با به‌کاربردن نظریۀ معادلات دیفرانسیل با مشتقات جزیی به مطالعۀ ویژگی‌های صوت و تراکم هوا پرداخت و اصل خود را برای بررسی حرکت هر جسم دلخواه به هر شکل مفروض تعمیم داد. دالامبر نوزادی سر راهی بود و با حمایت مالی فردی خیر درس خواند. نخست به حقوق و بعد به پزشکی پرداخت، و سپس تصمیم گرفت زندگی‌اش را وقف ریاضیات کند. نخستین اثرش در ریاضیات مقاله‌ای دربارۀ حساب انتگرال[۸] بود که در ۱۷۳۹ انتشار یافت. این مقاله و مقالات بعدی او تأثیری اساسی بر رشد و تکامل حساب دیفرانسیل و انتگرال گذاشت. رساله‌های ریاضی او در رسائل ریاضی[۹] (۱۷۶۱ـ۱۷۸۰) گرد آمده‌اند. از اوایل دهۀ ۱۷۵۰، با ریاضی‌دانان دیگری، ازجمله ژوزف لاگرانژ[۱۰] و پیِر لاپلاس[۱۱]، حساب دیفرانسیل و انتگرال را در مکانیک سماوی به‌کار بست. به‌ویژه، در ۱۷۵۴، نظریه‌ای طرح کرد تا بنابر آن، کشف نیوتون دربارۀ تقدیم اعتدالین[۱۲] برمبنای ریاضی صحیحی استوار شود. پدیدۀ نوسان محور زمین را نیز برمبنای این اصل توضیح داد و محاسبات دقیقی در زمینۀ اختلالات مدارهای سیارات شناخته‌شده صورت داد. دالامبر در فلسفه نیز یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های عصر روشنگری فرانسه به‌شمار می‌رفت. وجه مشخصۀ فلسفۀ او ایمان کامل به علوم طبیعی بود. چنین به‌نظر می‌رسد که دالامبر از نوعی خداپرستی محتاطانه مبتنی بر ماهیت متمایز عقل و ناممکن‌بودن ظهور آن در عالمی صرفاً مادی، به نوعی جهان‌نگری مادی‌گرایانه و الحادی رسیده است. مقالاتی علمی برای دایرةالمعارف نوشت که، به‌خصوص، ارتباط شاخه‌های گوناگون علم را نشان می‌داد، ولی وقتی کلیسای کاتولیک فرانسه این طرح را مردود شمرد، از ویراستاری دایرةالمعارف استعفا کرد.