برج یادبود پایکولی
بُرجِ یادبود پایْکولی
برجی سنگی و مکعبی‌شکل، با کتیبه و نقش برجسته‌ای متعلق به دورۀ ساسانی، واقع در ناحیه‌ای کوهستانی و دورافتاده به نام پایکولی، مشرف بر رود سیروان، در ناحیۀ سلیمانیۀ عراق. کتیبۀ برج پایکولی به زبان پهلوی ساسانی است و پس از کعبۀ زَردُشت دومین سند مهم تاریخ ساسانیان است که در آن داستان شورش نِرسی، پسر شاپور اول ساسانی، به دو زبان پهلوی اشکانی (در ۴۳ سطر) و ساسانی (در ۴۶ سطر) آمده است. بهرام اول در سال‌های ۲۷۳ـ۲۷۶م قدرت را در دست داشت، اما نرسی سلطنت را حق خود می‌دانست. پس از مرگ بهرام اول، پسرش بهرام دوم تا ۲۹۳م حکومت کرد. با مرگ بهرام دوم، نرسی از ضعف بهرام سوم بهره گرفت و او را سرنگون کرد و کشت. نقش برجستۀ پایکولی از چهار سو به تصویر نرسی مزین است و در کتیبه نیز نرسی ایزد آناهیتا را یار و یاور خود در پیروزی بر بهرام سوم معرفی می‌کند، اما تحقیقات در تنگ چوگان روشن کرده است که در آن‌جا نرسی کتیبۀ بهرام اول را پاک و به‌جای آن کتیبۀ خود را حجاری کرده است. کتیبه و نقش برجستۀ برج پایکولی در واقع توضیح و گشایش این ابهام تاریخی است. برج پایکولی را اولین‌بار راولینسون کشف کرد و از آن رونوشت برداشت. سپس، ارنست هرتسفلد آن را شناسایی و مطالعه کرد (۱۹۱۱ـ۱۹۱۲) و نتیجۀ تحقیقات خود را در کتابی دو‌جلدی با نام پایکولی، شرح بنا و کتیبۀ اوایل تاریخ شاهنشاهی ساسانیان انتشار داد (برلین، ۱۹۲۴). برج پایکولی به ستون‌های تو‌کار، افریزهای سبک پارتی و لبه‌های کنگره‌دار آراسته است.