حاج میرزا حسین سبزواری
حاج میرزا حسین سبزواری (سامرا 1309- سبزوار 1386ق)
(نیز با نام: میرزا حسین فقیه سبزواری، و مشهور به “فقیه سبزواری”) پسر آیت الله میرزا موسی (1265 – 1338ق)، و از سادات حسینی است.
از فقهاء و و مراجع تقلید، و از حکمای معروف خراسان در قرن چهاردهم هجری و اواخر دورۀ سلسلۀ قاجار. او از مدرسان والامقام زمان خودش بوده و حافظۀ بسیار خوبی داشته است.
در علوم منقول، شاگرد مجتهدِ معروف حاج میرزا حسن شیرازی، و در علوم معقول شاگرد حاج ملا هادی سبزواری بوده است.
نسب میرزا حسین با ۳۹ واسطه به شاهزاده حسین اصغر فرزند علی بن الحسین، امام چهارم شیعیان می‌رسد.
حاج میرزا حسین در سوم رمضان ۱۳۰۹ق در شهر سامرا به دنیا آمد و در ۱۳۱۸ق همراه پدرش به سبزوار رفت. تا ۱۷ سالگی تحصیلات ابتدایی و مقدماتی را در سبزوار به اتمام رساند و برای تحصیل علوم سطح حوزه، در 1326ق (۱۲۸۷ش، که دو سال از انقلاب مشروطه می‌گذشت) عازم مشهد شد. او طی تحصیلات خود در حوزۀ مشهد، شاهد فاجعۀ به توپ بستن حرم در روز دهم ربیع الثانی ۱۳۳۰ق بود. پس از چهار سال، در فروردین ۱۲۹۱ش به سبزوار بازگشت.
وی شعبان ۱۳۳۱ق (تیر ۱۲۹۲ش) با دختر میرزا حسین صدرالعلماء، یکی از علمای برجستۀ سبزوار ازدواج کرد و شش سال در سبزوار اقامت داشت. او ضمن تدریس در حوزۀ علمیۀ سبزوار، فلسفه آموخت و دورۀ عالی فقه و اصول را نزد میرزا حسین علوی سبزواری از شاگردان ملا هادی سبزواری و میرزای شیرازی گذراند. وی در سبزوار ادبیات و سطح تدریس می‌کرد و شاگردان بسیاری داشت و خودش نیز خارج فقه و اصول را از محضر پدرش، و حکمت را از محضر افتخارالحکماء شاگرد بی‌بدیل حاج ملا هادی سبزواری فرا گرفت.
در ۱۳۳۸ق و پس از فوت پدرش، طبق وصیت او، برای تکمیل تحصیلات عازم نجف شد. در نجف، فقه و اصول را نزد میرزا حسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاء عراقی، و حاج سید محمد فیروزآبادی فرا گرفت. او از سوی علمای برجستۀ نجف به «فقیه سبزواری» اشتهار یافت و موفق شد از تمامی استادان خود اجازۀ اجتهاد دریافت کند. پس از تکمیل تحصیلات و نیل به اجتهاد پس از ده سال اقامت در نجف، در ۱۳۴۷ق (۱۳۰۷ش) در ۳۸ سالگی به درخواست مردم سبزوار به ایران بازگشت و در مشهد ساکن شد و به تدریس خارج فقه و اصول و فلسفه و نیز اقامۀ نماز جماعت در مسجد گوهرشاد پرداخت و خدمات اجتماعی و عمرانی کم نظیری انجام داد.
او مدرسۀ باغ رضوان را با ۱۶ هزار متر مربع مساحت در ۱۳۳۰ش ساخت. تکیۀ سیدها را احداث و درمانگاه رازی را تکمیل کرد و ده‌ها مسجد را در محلات مختلف مشهد بنا کرد.
به کوشش او و با همکاری میرزا مهدی غروی اصفهانی، میرزا احمد کفایی و مهدوی دامغانی، حوزۀ علمیۀ مشهد تأسیس شد.
هدایة الانام رسالۀ عملی اوست و کتاب مناسک حج وی نیز به چاپ رسیده است. از دیگر آثار منتشر نشدۀ فقیه سبزواری، تقریرات اصول مرحوم میرزای نائینی است. دیگر اثر علمی او، تقریرات درس فقه مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی است که آن هم منتشر نشده است.
حاج میرزا حسین سبزواری در ۲۴ شوال ۱۳۸۶ق (۱۳۴۵ش) در ۷۷ سالگی در سبزوار فوت کرد و در محل مدرسۀ باغ رضوان، در مزار حاج ملا هادی، از اساتید خود، به خاک سپرده شد.