عیدی سازی
عِیْدی‌سازی
هنر عامیانۀ حکاکی انواع نقوش بر روی چوب، و چاپ آن‌ها بر کاغذ. این شیوه از دورۀ زندیه تا اواسط سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار رواج داشت. با رواج صنعت چاپ، و رواج باسمه‌های فرنگی در ایران، این شیوۀ چاپ دستی در پایان سلطنت ناصرالدین‌شاه منسوخ شد. نمونه‌های مُهر عیدی‌سازی از چوب درخت گلابی ساخته می‌شدند، و سپس این قالب‌ها را مدتی در روغن بزرک یا زیتون نگاه می‌داشتند، تا نرم و به آسانی حکاکی شود. طرح‌های متنوعی از مضامین دینی، تاریخی، رزمی، و بزمی بر روی این مُهرها حک می‌شد. برای هر نقش یا تصویر، مهر جداگانه‌ای وجود داشت، ولی چاپنقشگر بنابر سلیقۀ خود چند نقش یا تصویر را با هم تلفیق می‌کرد. مشاهدۀ این نقوش، توالی اعمال قهرمانان از ابتدا تا انتها را در ذهن ایجاد می‌کرد. مُهر ساخته‌شده و آماده را بر بالشتکی فشار می‌دادند که به رنگی سیاه (مرکب دوده) کتیرا و نبات آغشته شده بود، بعد آن را با فشار روی کاغذ می‌نهادند و نقش بر روی کاغذ نمایان می‌شد. این نوع چاپ دستی به این سبب عیدی‌سازی نام‌گذاری شده است که در مکتب‌خانه‌ها، ملاهای مکتب، این طرح‌ها را برای عیدی به شاگردان مکتب‌خانه می‌دادند. هر شاگرد معمولاً به ازای هر سال تحصیل، در عید نوروز یک اثر عیدی‌سازی هدیه می‌گرفت. گاهی برای آن‌که اثر عیدی‌سازی، ارزش بیشتری پیدا کند، سطح داخل شکل‌ها را با آبرنگ یا جوهرهای رنگی پر می‌کردند.