دارالفنون
دارُالفُنون
مدرسه‌ای به سبک مدارس اروپایی. در ۱۲۶۷ق ( ۱۲۲۹ش، ۱۸۵۱م) در تهران تأسیس شد. واژۀ دارالفنون به معنای مدرسۀ علمی و فنی و معادل عبارت پُلی‌تکنیک فرانسه است. دارالفنون تهران در اوایل سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار و به همت امیرکبیر، صدر اعظم او، به‌منظور وارد کردن علوم و فنون اروپایی به ایران دایر شد. بنای ساختمان دارالفنون در ۱۲۶۶ق آغاز شد و طی مدتی که ساخته می‌شد، هفت معلم برای رشته‌های پیاده‌نظام، توپخانه، مهندسی، سواره‌نظام، طب و جراحی، معدن‌شناسی، و دواسازی از اتریش به تهران دعوت شدند. در روز یکشنبه ۵ ربیع‌الاول ۱۲۶۸ق، ۱۰۰ تن از فرزندان شاهزادگان و امرا و اعیان و رجال، که برای تحصیل در این مدرسه انتخاب شده بودند، به حضور ناصرالدین‌شاه معرفی شدند و دارالفنون افتتاح شد. دارالفنون ابتدا جزو تشکیلات دربار بود و رئیس آن زیر نظر شاه انجام وظیفه می‌کرد و همواره یکی از شاهزادگان یا رجال درجۀ اول بر آن نظارت داشت. معلمان با اجازۀ شاه منصوب می‌شدند و برای تحصیل درمدرسه نیز اجازۀ شاه لازم بود. در این مدرسه، علاوه بر معلمان اتریشی، از بعضی کارکنان خارجی دولت نیز برای تدریس استفاده می‌شد و مترجمانِ معلمانِ خارجی از بین ایرانیانی انتخاب می‌شدند که در اروپا تحصیل کرده بودند. عده‌ای معلم ایرانی نیز در آن‌جـا تدریس می‌کردند. دارالفنون تهران، مانند پلی‌تکنیک ویِن (اتـریش) دارای شش شعبه بود: ریاضیات و مهندسی، طب و دواسازی و جراحی، امور معدن‌شناسی، زبا‌ن‌های خارجه، نقاشی، و نظام. همۀ تجهیزات آزمایشگاه‌های آن (فیزیک، شیمی، تاریخ طبیعی، نقاشی) دقیقاً مانند اسباب‌های آزمایشگاه پلی‌تکنیک وین بود. بعدها شعبۀ خاصی هم برای ادبیات و فقه و فلسفه و غیره برآن افزودند. به‌جز شعبۀ نظام، که در عمارت مجاور دارالفنون قرار داشت و نام آن مدرسۀ نظام بود، دیگر شعب در محل دارالفنون اداره می‌شد. دارالفنون، نخستین دانشگاه جدید و مادر آموزش و پرورش نوین و مدارس جدید (به‌سبک اروپایی) در ایران است. این مدرسه دوازده دوره فارغ‌التحصیل داشت، حدود ۱,۱۰۰ نفر، و از کارهای مفید و مهم آن ترجمه و تألیف کتب درسی بود که در چاپ‌خانۀ مدرسه چاپ می‌شد. دارالفنون کتابخانۀ معتبری نیز داشت، که بعدها به کتابخانۀ ملی پیوست. در ۱۲۹۸ش، با تفکیک شعبه‌های طب و جراحی و داروسازی از آن و ایجاد مدرسۀ عالی طب و نیز تفکیک قسمت‌های نظامی، دارالفنون به مدرسۀ متوسطه (دبیرستان) تبدیل شد و بعدها با تجدید سازمان آموزش و پرورش ایران، از ابتدای قرن حاضر، دارالفنون به دبیرستان دارالفنون تبدیل شد که تا چندی پیش در تهران دایر بود و اکنون تعطیل است.