کوروش کبیر

کوروش کبیر;
زادروز	۶۰۰پ م;
درگذشت	۵۳۰پ م
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	فرمانروا
گروه مقاله	تاریخ ایران
خویشاوندان سرشناس	کمبوجیه اول (پدر)، کمبوجیه (پسر)

کوروش کبیر (۶۰۰ـ۵۳۰پ‌م)

بنیادگذار شاهنشاهی هخامنشی، شاهنشاه ایران (۵۵۹ـ۵۳۰پ‌م)، پسر کمبوجیۀ اول. نیاکانش چند نسل شهریاران قوم پارس بوند. پدرش کمبوجیۀ اول و مادرش ماندانا، دختر اژی‌دهاک یا آستیاگ، پادشاه ماد بود. زندگی و چگونگی رسیدن کوروش به سلطنت پیچیده در افسانه و ابهام است. تا آن‌جا که می‌دانیم، او به‌جای پدرش پادشاه پارس‌ها شد و پایتخت خود را در پاسارگاد، مرکز قبایل پارسی و اقامتگاه تیرۀ هخامنشی قرار داد. نخست مانند پدرش دست‌نشاندۀ پادشاه ماد بود، امّا در ۵۵۳پ‌م بر آستياگ شورید و به‌یاری برخی از سران سپاه و بزرگان ماد، بر او چیره شد و او را به اسارت گرفت و هگمتانه (اکباتان) پایتخت ماد را به‌تصرّف درآورد. سرزمین‌های قلمرو ماد، یکی پس از دیگری به‌دست کوروش فتح شدند و یا خود به پادشاهی او گردن نهادند. کوروش عیلام را نیز گرفت و به قلمرو هخامنشی منضم کرد. سپس به جنگ لیدی رفت. کرزوس، پادشاه لیدی، به کاپادوکیه، از متصرفات ماد حمله برد و کوروش به مصاف او رفت (بین ۵۴۷ تا ۵۴۵پ‌م) و در کنار رود هالیس (قزل‌ایرماق کنونی ترکیه) سپاه لیدی را درهم شکست. کرزوس به پایتختش سارد، عقب نشست. شهر محاصره شد و به‌دست ایرانیان افتاد و شخص کرزوس به اسارت درآمد. کوروش فتح سواحل و شهرهای دریای اژه را به سرداران خود سپرد و به اکباتان بازگشت و متوجه سرزمین‌های شرقی شد و قلمرو شاهنشاهی را تا رود سند و آسیای میانه وسعت داد. سقوط بابل و فتح آن به‌دست کوروش از رویدادهای بزرگ تاریخ و از نقاط عطف در تمدن بشری است (۵۳۹پ‌م). با ورود ایرانیان به بابل یهودیانی که در اسارت بودند، به فرمان کوروش آزاد شدند و به سرزمین خود بازگشتند. منشور کوروش که بر استوانه‌ای نبشته شده است، آزادی دین و شیوۀ زندگی همۀ اقوام مطیع شاهنشاهی هخامنشی را اعلام می‌کند. کوروش پس از فتح بابل قلمرو خود را در غرب گسترش داد و همۀ مردمان آسیای صغیر، آشور، کلده، اعراب و سامیان دیگر، تا دریای مدیترانه به سروری او گردن نهادند و امپراتوری هخامنشی با مصر همسایه شد (۵۳۵پ‌م). در ۵۳۰پ‌م، کوروش به‌قصد امن‌کردن مرزهای شمال شرقی امپراتوری خود، در‌برابر حملات ماساگت‌ها، به نواحی آسیای میانه لشکر کشید و در نبردی که نزدیک آمو دریای سفلی، نزدیک دریاچۀ خوارزم (دریای آرال) روی داد، کشته شد (۴ دسامبر ۵۳۰پ‌م). پیکر کوروش را به زادگاهش آوردند و در آرامگاهی که به مشهد مرغاب و مشهد مادر سلیمان معروف شده است، جای دادند. منشور مشهور کوروش ـ استوانۀ کوروش ـ که هم اکنون در موزۀ بریتانیا نگهداری می‌شود، در سال ۱۸۷۹ در حفاری‌های معبد مردوک بابل به‌دست آمد. پارسیان او را «پدر»، بابلی‌ها او را فرستادۀ مردوک و یهودیان «مسیح یهوه» می‌خواندند. کوروش از همسری به نام کاساندانه دو پسر به نام های کمبوجیه و بردیا و سه دختر به نام‌های آتوسا، اریستونه و رکسانه داشت.