ابن دیصان

ابن دَیْصان (۱۵۴ـ۲۲۲م)

ابن دیصان
زادروز	رها (ادسا) ۱۵۴م
درگذشت	۲۲۲م
ملیت	ایرانی
نام‌های دیگر	باردیصان
شغل و تخصص اصلی	فیلسوف و عالم دینی
گروه مقاله	فلسفه، منطق و کلام

(یا: باردیصان، به لاتینی باردیسانس) فیلسوف و عالم دینی ایرانی، بنیانگذار فرقۀ گنوسی دیصانیه از نخستین فرقه‌های صدر مسیحیت. والدینش اصلاً اهل پارت بودند و از آن‌جا به شهر رها (ادسا) واقع در غرب بین‌النهرین مهاجرت کردند و ابن دیصان در همین شهر متولد شد. شهرتش هم از نام رود دیصان که از نزدیکی شهر رها می‌گذرد گرفته شده است. ابن دیصان با خاندان‌های ایرانی مقیم نواحی غرب امپراتوری اشکانی روابط نزدیکی داشت و چون در ۱۷۹م آیین مسیحیت را پذیرفت، در این نواحی مسیحیت با آیین وی شناخته می‌شد. پیروان وی به دیصانیه معروف بودند و تا چین گسترش داشتند. او در واقع شروع‌کنندۀ راهی بود که کمی بعد مانی آن را دنبال کرد. او به دو اصل نور و ظلمت اعتقاد داشت و آن‌ها را منشأ خیر و شر می‌دانست. منتها نور به‌نظر او زنده و فعال عاقل است و حرکت و حیات را پدید می‌آورد، درحالی‌که ظلمت مرده و جاهل و منفعل و بی‌حرکت است. تفاوت مانی با او هم در همین نکته بود که مانی ظلمت را هم زنده و فعال می‌دانست. اوگوستین قدیس، از برجسته‌ترین علمای کلیسای مسیحی که مدت‌ها آیین مانویت را پذیرفته بود، در واقع تحت تأثیر آرای ابن دیصان بود که از مانویت دست کشید، و همانند ابن دیصان ظلمت یا شر را امری مرده و یا به اصطلاح امری عدمی دانست.