ابن هیثم، حسن (ح ۳۵۴ـ۴۳۰ق)
ابن هِیثَم، حسن (ح ۳۵۴ـ۴۳۰ق)
| حسن بن هیثم به لاتینی: الهازن = الحسن | |
|---|---|
| زادروز |
بصره ح ۳۵۴ق |
| درگذشت | ۴۳۰ق |
| ملیت | عراقی |
| شغل و تخصص اصلی | فیزیک دان (نورشناس) |
| شغل و تخصص های دیگر | منجم، ریاضی دان و پزشک |
| آثار | کتاب المناظر (نورشناسی) |
| گروه مقاله | فیزیک و مکانیک |
(به لاتینی: الهازن = الحسن) دانشمند مسلمان، برجسته‌ترین فیزیک‌دان دورۀ اسلامی. منجم، ریاضی‌دان، پزشک و از پژوهشگران برجسته، زادۀ بصره. در جوانی به مصر رفت. نویسندۀ کتاب المناظر است که به لاتینی ترجمه شد و در اروپا تأثیری عمیق برجای گذاشت. این کتاب قرن‌ها جامع‌ترین و معتبرترین رسالۀ نورشناسی[۱]۱ در شرق و غرب به‌شمار می‌رفت. در زمینۀ نورشناسی و پیشبرد این علم سهم فراوانی داشت و نگرش یونانی هرو[۲]۲ و بطلمیوس[۳]۳ را رد کرد. طبق نگرش یونانی، در عمل بینایی، پرتوهای نور از چشم خارج می‌شوند و از اجسام مورد مشاهده بازمی‌تابند. ابن هیثم این اصل را مطرح ساخت که پرتوهای نور از آتش یا خورشید سرچشمه می‌گیرند، با اجسام برخورد می‌کنند، و سپس به درون چشم بازمی‌تابند. او پس از مطالعۀ عدسی‌ها و آینه‌ها به این نتیجه رسید که توانایی عدسی در متمرکزکردن نور از انحنای آن حاصل می‌شود. شکست نور[۴]۴ در عدسی و بازتاب[۵]۵ آن از آینه را اندازه‌گیری، و نورشناسی هندسی۶ تشکیل تصویر در آینه‌های کروی[۶]۷ و شلجمی[۷]۸ را عرضه کرد. اتاق تاریک (تاریک‌خانه)[۸]۹ را ساخت و کوشید علت پیدایش رنگین‌کمان را توضیح دهد. همچنین، به این نکته پی‌برد که رنگین کمان در جوّ زمین تشکیل می‌شود و فاصلۀ آن را از سطح زمین حدود پانزده کیلومتر برآورد کرد. ابن هیثم کوشید تا علت لوچی را توضیح دهد و دربارۀ بزرگ‌تر دیده‌شدن اندازۀ ظاهری خورشید و ماه در نزدیکی افق توضیحاتی داد. نزدیک به ۱۰۰ اثر در زمینه‌های گوناگون علمی به او نسبت داده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها ازبین رفته‌اند.