سنجر، معزالدین ابوالحارث احمد (۴۷۷ـ۵۵۲ق)
سَنْجر، مُعزّالدین اَبوالحارث احمد (۴۷۷ـ۵۵۲ق)
| مُعزّالدین اَبوالحارث احمد سَنْجر | |
|---|---|
| زادروز |
477ق |
| درگذشت | ۵۵۲ق |
| محل زندگی | ایران |
| ملیت | ترک |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| لقب | ناصرالدین |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | ملکشاه (پدر) |
(مشهور به: «ناصرالدین») پسر سلطان ملکشاه و از سلاطین معروف سلجوقی (حک: ۵۱۱ـ۵۵۲ق) وی در سنجار (دشتی در شمال عراق) به‌دنیا آمد و به‌همین سبب نام «سنجر» یافت. در ۴۹۰ق، برکیارق، برادر بزرگش او را به‌جای ارسلان ارغون به حکومت خراسان منصوب کرد. سنجر در دوران حکومت خود به خراسان، طخارستان و ترمذ را متصرف شد، حملۀ پادشاه ترکستان را به قلمرو حکومت خود دفع کرد، خواهرزادۀ خود، محمد ملقب به ارسلان‌خان را به حکومت ماوراء‌النهر گماشت، غزنین را از حوزۀ اقتدار ارسلان شاه غزنوی درآورد و بهرام‌شاه غزنوی را به حکومت آن‌جا نشاند. با مرگ سلطان محمد بن ملکشاه، که پس از برکیارق به حکومت رسیده بود ـ وی عَلَم استقلال در خراسان برافراشت و با محمد سلجوقی ـ جانشین سلطان محمد ـ به مخالفت برخواست و او را در ساوه شکست داد (۵۱۳ق) اما به شفاعت مادر خود، تاج خاتون، از کشتن محمود منصرف شد و ولایتعهدی خود و حکومت عراق بدو داد. سنجر بعدها برای سرکوب حاکمان خراسان و ماوراء‌النهر که از اطاعت و پرداخت خراج بدو امتناع کرده بودند مجبور شد بارها بدان‌جا لشکرکشی و با حاکمانی چون ارسلان‌خان، بهرام‌شاه غزنوی، اتسز و گورخان قراختائی نبرد کند. در طی این جنگ‌ها او فقط از گورخان شکست سختی خورد (۵۳۶ق) و در آن نبرد همسرش، ترکان خاتون، اسیر شد و ممالک شرقی تحت حکومت ـ از کاشغر تا بخارا، در حوزۀ اقتدار گورخانیان قرار گرفت. بعد از این شکست، سنجر به ترمذ و بلخ گریخت. در سال‌های ۵۳۸ تا ۵۴۲ برای سرکوبی شورش اتسز لشکر به خوارزم برد و در ۵۴۷ علاء‌الدین جهانسوز را شکست داد. در ۵۴۸ق مواجه با فتنۀ غزان و اسیر آنان شد. چندی بعد جمعی از غلامان او نگهبانان غز را فریفتند و او را فراری دادند. سنجر در مرو مدت کوتاهی به حکومت نشست و در همان‌جا درگذشت. او را شاعرانی چون انوری، امیر معزی، ادیب صابر، عبدالواسع جبلی در اشعار خود عموماً به اوصاف مال‌بخشی و عشرت‌جویی ستایش کرده‌اند.