ایرج میرزا
ایرَج میرزا (تبریز ۱۲۵۳ـ تهران ۱۳۰۴ش)
(ملقب به جلال‌الممالک) شاعر ایرانی. پدرش، غلامحسین میرزا (ملقب به صدرالشّعرا) شاعر بود، در کارهای دیوانی مشارکت داشت و نوۀ فتحعلی‌شاه بود. ایرج میرزا در دورۀ نوجوانی پدرش را به علت ابتلا به بیماری سل از دست داد و در دستگاه ادیب نامور دورۀ ناصری، امیرنظام گرّوسی، بالید. همراهِ فرزند او زبان فرانسوی آموخت و در حوزۀ آشتیانی‌های تبریز با دانش‌های ادبی آشنایی یافت. ایرج میرزا، مانند پدر، ذوق شعری داشت و لقب فخرالشّعرا یافت. اما شعرگویی به‌شیوۀ سنتی گویندگان درباری را نمی‌پسندید و به دبیری پرداخت. او منشی چند پیشکار آذربایجان، مانند امین‌الدوله، نظام‌السّلطنه و فخرالسّلطنه شد. به ریاست گمرگ کردستان و کرمانشاه رسید، ادارۀ عتیقات وزارت معارف را برعهده گرفت و معاون و رئیس مالیۀ خراسان شد. به عارضۀ قلبی درگذشت و در گورستان ظهیرالدولۀ تجریش تهران به‌خاک سپرده شد. ایرج میرزا، به‌احتمال، به‌سبب نسب قاجاری خود، با مشروطه‌خواهان همراهی نداشت. اما به تجدد اجتماعی و فرهنگی اعتقاد داشت. در زبان شعرهایش، بیشتر، به سعدی نظر داشت و طبع روان او، نه‌تنها در میان شاعران هم‌عصر، بلکه در میان تمامی شاعران قرن ۲۰ برجستگی خاصی دارد. با آن‌که در اغلب قالب‌های شعر طبع خود را آزموده است، اما در قالب‌هایی چون مثنوی و قطعه توانایی‌اش آشکارتر است. او خود را «سعدی عصر» نامیده است و برخی از ادیبان و شاعران نام‌آور این عصر، مانند ملک‌الشعراء بهار، بر این داوری صحّه گذاشته‌اند. دیوانش را محمدجعفر محجوب گرد آورده و به‌تفصیل دربارۀ شرح احوال و آثار او سخن گفته است (تهران، ۱۳۴۲).