ایرج میرزا
ایرَج میرزا (تبریز ۱۲۵۳ـ تهران ۱۳۰۴ش)
| ایرج میرزا | |
|---|---|
| زادروز |
تبریز ۱۲۵۳ش |
| درگذشت | تهران ۱۳۰۴ش |
| ملیت | ایرانی |
| نام‌های دیگر | |
| شغل و تخصص اصلی | شاعر |
| آثار | دیوان اشعار |
| گروه مقاله | ادبیات فارسی |
| خویشاوندان سرشناس | غلامحسین میرزا (پدر) |
(ملقب به جلال‌الممالک) شاعر ایرانی. پدرش، غلامحسین میرزا (ملقب به صدرالشّعرا) شاعر بود، در کارهای دیوانی مشارکت داشت و نوۀ فتحعلی‌شاه بود. ایرج میرزا در دورۀ نوجوانی پدرش را به علت ابتلا به بیماری سل از دست داد و در دستگاه ادیب نامور دورۀ ناصری، امیرنظام گرّوسی، بالید. همراهِ فرزند او زبان فرانسوی آموخت و در حوزۀ آشتیانی‌های تبریز با دانش‌های ادبی آشنایی یافت. ایرج میرزا، مانند پدر، ذوق شعری داشت و لقب فخرالشّعرا یافت. اما شعرگویی به‌شیوۀ سنتی گویندگان درباری را نمی‌پسندید و به دبیری پرداخت. او منشی چند پیشکار آذربایجان، مانند امین‌الدوله، نظام‌السّلطنه و فخرالسّلطنه شد. به ریاست گمرگ کردستان و کرمانشاه رسید، ادارۀ عتیقات وزارت معارف را برعهده گرفت و معاون و رئیس مالیۀ خراسان شد. به عارضۀ قلبی درگذشت و در گورستان ظهیرالدولۀ تجریش تهران به‌خاک سپرده شد. ایرج میرزا به زبان‌های فارسی، ترکی آذربایجانی، عربی و فرانسه تسلط داشت و روسی نیز می‌دانست و خط نستعلیق را خوب می‌نوشت.
ایرج میرزا، به‌احتمال، به‌سبب نسب قاجاری خود، با مشروطه‌خواهان همراهی نداشت. اما به تجدد اجتماعی و فرهنگی اعتقاد داشت. در زبان شعرهایش، بیشتر، به سعدی نظر داشت و طبع روان او، نه تنها در میان شاعران هم‌عصر، بلکه در میان تمامی شاعران قرن 13ش برجستگی خاصی دارد. ایرج در طنز و هجوگویی سرآمد تمام شاعران هم‌دوره‌اش بود. با آن‌که در اغلب قالب‌های شعر طبع خود را آزموده است، اما در قالب‌هایی چون مثنوی و قطعه توانایی‌اش آشکارتر است. او خود را «سعدی عصر» نامیده است و برخی از ادیبان و شاعران نام‌آور این عصر، مانند ملک‌الشعراء بهار، بر این داوری صحّه گذاشته‌اند. دیوانش را محمدجعفر محجوب گرد آورده و به‌تفصیل دربارۀ شرح احوال و آثار او سخن گفته است (تهران، ۱۳۴۲).