امهری

اَمْهَری (Amhari)

زبان ملی اتیوپی که با تیگره‌ای، هاراری و زبان کهن ادبی و کلیسایی گئ‌نری حبشه، مجموعۀ زبان‌های شاخۀ اتیوپیایی از خانوادۀ حامی و سامی را تشکیل می‌دهد.

خاستگاه الفبایِ امهری عربستان است که در آغاز از راست به چپ نوشته می‌شد، امّا بعداً تحت تأثیر مسیحیت از چپ به راست شد. امهری، خط رسمی زبان مزبور، از ۱۳۰۰ میلادی در حبشۀ مرکزی بوده است. واژگان، ساختار و دستور زبان امهری بسیار شبیه لهجۀ حَمْیَری در عربستان جنوبی است. در الفبای امهری ۲۶ همخوان و ۷ واکه وجود دارد. واکه‌ها از نشانه‌های کوچکی تشکیل می‌شوند که هریک از آن‌ها با واکۀ پیشین خود ارتباطی ناگسستنی دارند و بدین ترتیب شیوۀ هجابندی خاصی را به‌وجود می‌آورد که شبیه دِوْناگری و برخی از الفباهای دیگر هندی است. چندتا از حروف مزبور به الفبای فنیقی شبیه‌اند، امّا ۲۴ حرف از آن‌ها را باید در عربی بازجُست. در امهری اِعراب وجود دارند. هر کلمه با دو نقطه از کلمۀ بعدی جدا می‌شود. امهری از لحاظ ریشه‌ها، اشکال بیانی و ساختمان دستوری، فقیرتر از عربی است. یک سوم ریشه‌های امهری را می‌توان مستقیماً در عربی پیدا کرد و به‌نظر می‌رسد بقیه هم از عبری، سریانی و کلدانی باشند. شماری از واژگان امهری اصل افریقایی دارند و تعدادی یونانی و معدودی هم قبطی است.

در زبان امهری ۱۰ صیغه وجود دارد که ۸تای آن همانند عربی است، امّا صیغه‌های پنجم و ششم، خاص خود این زبان است. تمایز جنس دستوری صرفی برای مذکر و مؤنث در شخص دوم و سوم دیده می‌شود. نشانۀ نفی، با تغییراتی که در پایانۀ صرفی داده می‌شود، به‌دست می‌آید. حالت مفعولی با حرف اضافه شناخته می‌شود. صفات نسبی و عالی را با حرف تعریف می‌توان ساخت. نشانۀ جمع، همچون عبری، عربی و آرامی، برای مذکر -øn و برای مؤنث -øt پایانی است. نوع دیگر نشانۀ جمع با تغییر در ریشۀ کلمات به‌شکل جمع مکسّر عربی ساخته می‌شود. حالت‌های اسم بسیار شبیه عبری است، امّا مصوت‌های پایانی به قیاس عربی تنوین می‌گیرند. (نیز ← عبری؛ آرامی؛ عربی؛ سریانی؛ کلدانی).