ماکسیمیلیان شل

ماکسیمیلیان شل (وین ۸ دسامبر ۱۹۳۰ - اینسبروک ۱ فوریه ۲۰۱۴م) Maximilian Schell

ماکسیمیلیان شل Maximilian Schell
زادروز	وین ۸ دسامبر ۱۹۳۰م
درگذشت	اینسبروک ۱ فوریه ۲۰۱۴م
محل زندگی	سوئیس و اتریش
ملیت	اتریشی‌
شغل و تخصص اصلی	بازیگر
آثار	شیرهای جوان (1958م)؛ محاکمه در نورمبرگ (1961م)؛ مردی در اتاقک شیشه‌ای (1975م)؛جولیا (1977م)
گروه مقاله	سینما
خویشاوندان سرشناس	ماریا شل (خواهر)
جوایز و افتخارات	جایزۀ اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد (1961م)

ماکسیمیلیان شل

نمایی از فیلم شیرهای جوان؛ از راست: مارلون براندو و ماکسیمیلیان شل

بازیگر، کارگردان، تهیه‌کننده و فیلمنامه‌نویسِ اتریشی‌تبار سوئیسی، برندۀ جایزۀ اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد. او را از بهترین بازیگران غیرانگلیسی‌زبان تاریخ سینمای امریکا می‌دانند. در دوران حرفه‌ای‌اش در هالیوود و سینمای اروپا بازیگری برجسته و مطرح بود، و به عنوان فیلمساز مستقل سوئیسی، تولیداتش مورد توجه قرار گرفت. خانواده‌اش در سال ۱۹۳۸م، از دست نازی‌ها به سوییس گریخت و او در آنجا بزرگ شد. مادرش بازیگر و مدیر یک مدرسۀ بازیگری و پدرش نیز ادیب و داروخانه‌دار بود. ماکسیمیلیان به صورت پراکنده و غیرمستمر در رشته‌های فلسفه، تاریخ هنر، هنر و نمایش در دانشگاه‌های زوریخ، بازل، مونیخ و لندن تحصیل کرد و نهایتاً با رها کردن تحصیلات آکادمیک به طور کامل به نمایش روی آورد. در ۱۹۵۲م حضور حرفه‌ای روی صحنه تئاتر را آغاز نمود و سه سال بعد در نخستین فیلمش بازی کرد. پس از ظاهر شدن در برادوی نخستین نقش هالیوودی‌اش را به عنوان افسری آلمانی در شیرهای جوان (1958م) به دست آورد. سه سال بعد به خاطر ایفای نقش وکیل مدافع مرموز محاکمه در نورمبرگ اسکار بهترین بازیگر نقش اول را برنده شد. اما این جایزه چندان تاثیری در پیشرفت حرفه‌ای‌اش نداشت و او اغلب در فیلم‌های کم‌اهمیت و محصول کشورهای مختلف، در نقش‌های اصلی یا فرعی بازی می‌کرد. ناخشنود از مسیر حرفه‌ای‌اش، در ۱۹۶۸م با نسخه‌ای از قصرِ فرانتس کافکا به تهیه‌کنندگی روی آورد؛ ضمن این‌که خود نیز در فیلم بازی می‌کرد.

نخستین فیلم شل در مقام کارگردان، عشقِ اول (1970م) اقتباس پرتجملی از داستان رمانتیک ایوان تورگنیف بود. فیلم بعدی او عابر پیاده (1974م) درامی ظریف دربارۀ احساس مسئولیت در قبال جنایت‌های جنگی بود که همچون فیلم اولش نامزد دریافت اسکار بهترین فیلم خارجی و البته برندۀ جایزۀ گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی‌زبان شد. در ۱۹۸۴م، مستندی فوق‌العاده جذاب دربارۀ هم‌بازی‌اش در محاکمه در نورمبرگ، مارلنه دیتریش، ساخت که در آن تنها از صدای بازیگر، در ضمن گفت‌وگوهایش، استفاده شده بود و برای القای حس رسوخ به زندگی دیتریش، آپارتمان او را در استودیو بازسازی کردند. این فیلم با نام مارلنه نامزد دریافت اسکار بهترین فیلم مستند شد. با این حال شل همچنان به عنوان بازیگر در آثار کارگردانان دیگر ظاهر می‌شد. او برای بازی‌هایش در مردی در اتاقک شیشه‌ای (1975م) و جولیا (1977م) به ترتیب نامزد دریافت جایزه‌های اسکار نقش اول و دوم بوده است. شل علاوه بر فعالیت سینمایی، به عنوان کارگردان، نویسنده و بازیگر در صحنۀ تئاتر اروپا نیز چهره‌ای برجسته بود. در نیمۀ دوم دهۀ 1980م در مجموعۀ تلویزیونی پطر کبیر (در نقش پطر کبیر) و در اوائل دهۀ 1990م در مجموعۀ استالین (در نقش لنین) حضور یافت، که توانست برای بازی در مجموعۀ دوم جایزه گلدن گلوب بهترین بازیگر مکمل مرد را از آن خود کند.

هر دو الگوی اصلی در کارنامۀ شل به نوعی به کودکی او مربوط هستند: اولاً او یک اتریشی بود که در هشت‌سالگی به سوییس رفت و پس از آن در کشورهای مختلفی مثل امریکا، انگلستان، آلمان، فرانسه، اسپانیا، یوگسلاوی و چکسلواکی به عنوان بازیگری بین‌المللی در فیلم‌ها بازی کرد. ثانیاً دلیل مهاجرت او سلطۀ نازی‌ها بود و این می‌تواند در ارتباط مداوم نقش‌های او با تأثیرات نازیسم بر زندگی قرن بیستم بوده باشد. در واقع به نظر می‌رسد مسألۀ نازیسم در سرتاسر کارنامۀ او یک دغدغۀ اصلی بوده است. او را بیشتر به خاطر نقش‌هایی می‌شناسند که در فیلم‌های مربوط به جنگ جهانی دوم و عواقب آن بازی کرده است. افسر آلمانی جوان در شیرهای جوان، وکیل مدافع نازی‌ها در محاکمه در نورمبرگ، شخصیتی شبیه آدولف آیشمان که در یک دادگاه اسراییلیِ پس از اتمام جنگ به محاکمه کشیده می‌شود در مردی در اتاقک شیشه‌ای و نمونه‌ای از تصویر ذهنیت یک نازی در جولیا. در واقع گماردن مداوم او در نقش نازی‌ها بازی‌های او را همواره در محدوده‌ای تنگ نگه داشته است. حتی در نقش‌های بی‌ارتباط به جنگ جهانی دوم، شخصیت‌هایی خلق می‌کرد که خلق‌وخو و ویژگی‌هایی شبیه نازی‌ها داشتند. در فیلم سیاه‌چاله (1979م)، یک فیلم افسانه‌ای - علمی محصول والت دیزنی، نقش دانشمندی دیوانه را بازی می‌کند که آشکارا از شخصیت جیمز میسون در نقش «ناخدا نیمو» در 20000 فرسنگ زیر دریا (ساختۀ ریچارد فلایشر- 1954م) الگو گرفته است و همان حالت اقتدارگرا و سرسپردگی کورکورانه به هدفی را بروز می‌دهد که مشخصۀ کلیشۀ نازی‌ها در سینما و ادبیات بوده است. شاید به دلیل همین محدودیت‌ها بود که به دیگر جنبه‌های فیلمسازی روی آورد. خواهر بزرگ‌تر شل، ماریا شل، از ستارگان سینمای اتریش و اروپا در دهۀ 1950م و برندۀ جوایز بهترین بازیگر زن جشنوارۀ فیلم کن (1954م) و همین جایزه در جشنوارۀ فیلم ونیز (1956م) بود.

---