فلسفه صور نمادین (کتاب)

فلسفۀ صور نمادین The philosophy symbolic forms

روی جلد ترجمۀ فارسی فلسفۀ صور نمادین

(به آلمانی: Philosophie der symbolischen formen) اثری فلسفی از ارنست کاسیرر، به زبان آلمانی، در سه‌جلد. نخستین بار جلد نخست آن (زبان) در سال ۱۹۲۳، جلد دوم (اندیشۀ اسطوره‌ای) در ۱۹۲۵ و جلد سوم (پدیدارشناسی شناخت) در سال ۱۹۲۹م منتشر شد. ترجمۀ انگلیسی این مجموعه نخستین بار در سال‌های 1955 - 1957م چاپ شده است. پس از مرگ کاسیرر در میان دستنوشته‌های او مقالاتی پیدا شد که بعدها با عنوان مابعدالطبیعۀ صور نمادین به عنوان جلد چهارم فلسفۀ صور نمادین در نظر گرفته و منتشر شد. صور نمادین را مهم‌ترین اثر کاسیرر دانسته‌اند. او تمام منابع یادگیری گستردۀ خود در مورد زبان، اسطوره، دین، هنر و علم (فعالیت‌ها و ساخت‌های نمادین خلاقانۀ مختلفی که انسان از طریق آنها خود را ابراز می‌کند و شکل عینی قابل فهمی به این تجربه داده) را در این کتاب جای داده است. کاسیرر در صور نمادین به وجود مفاهیمی قائل است که نحوۀ تجربه و فهم ما از جهان طبیعی را در تجلّیّات گوناگون فرهنگ تعیین می‌کنند؛ این تجلیات فرهنگ، صور اندیشۀ اسطوره‌ای، تاریخی و عملی هستند که کشف آن‌ها با بررسی و مطالعه صور زبان امکان‌پذیر است.

جلد دوم این مجموعه توسط یدالله موقن به زبان فارسی برگردانده، در تهران انتشار یافته (نشر هرمس - 1378ش) و در چند نوبت تجدید چاپ شده است.

بررسی

به عقیدۀ کاسیرر، آگاهی نوین امروزی زادۀ اسطورۀ ماقبل تاریخی و مابعدالطبیعۀ قرون وسطایی است؛ صور نمادینِ آن ناشی از دادۀ خام مناسک و اعمال است. صور نمادین، مراحل تدریجی پیدایش آگاهی‌اند. پیشرفت این پیدایش و این ظهور تدریجی را می‌توان در تحولی دنبال کرد که از تفكر مابعدالطبیعی به دانش نوین امروزی می‌رسد. این مسأله است که فیلسوف آن را در کتاب سه‌جلدیِ دیگرِ خود به نام مسألۀ شناخت (1906 - 1920م) بررسی کرده بود. اما خود همین ظهور را می‌توان با بسط تدریجی مادۀ خام و تولید آگاهی فعال نشان داد و این است هدف فلسفۀ صور نمادین که بیش از آنکه بر ذهن آفریننده تکیه کند بر صورت آفریدۀ ذهن که به مثابه آینه‌ای آن را منعکس می‌سازد تکیه می‌کند. فلسفۀ صور نمادین فلسفۀ آفرینش است. صورت نمادین را نباید با مادۀ اولیۀ آفرینش یا با منشأ عمل آفرینندگی اشتباه کرد؛ صورت نمادین در واقع بیان خودِ روندِ آفرینش است. بدین ترتیب، کاسیرر خاطرنشان می‌کند که فلسفۀ او نه یک مابعدالطبيعه (متوجه وجود) است و نه یک روان‌شناسی (علاقمند به آگاهیِ فی‌نفسه). نه آگاهی محض، نه وجود محض هیچ‌کدام در این کتاب مورد علاقه و نظر کاسیرر نیست. هر دادۀ بی‌واسطه‌ای ترکیبی مادی-روحی، به قول کاسیرر، یا نطقۀ یک صورت نمادین است. و بدون شک اکنون باید تصریح کرد که اگر کاسیرر نه متمایل به وجود محض و نه متمایل به آگاهی محض است، به سبب آن است که نه وجود محض وجود دارد نه آگاهی محض و نه دادۀ محض. جهانِ صورِ نمادین، جهان زندگی و فلسفۀ صور نمادین، که در زبان ریاضی به اوج خود می‌رسد، فلسفه‌ای ماهیتاً خوش‌بینانه است که رهایی انسان به دست خویش از طریق نمادگرایی را دنبال می‌کند. این فلسفه در جست‌وجوی نیل به هدف عالی وحدت همۀ انسان‌ها نیز هست. بازگشت به جهان نشانه‌ها مرحلۀ مقدماتی این عزیمت قطعی است که روح را به فتح جهانی که خاص اوست، یعنی جهان تصورات، برمی‌انگیزد. ما یا باید با نمادها زندگی کنیم یا در گوشت و پوست خود بمیریم.

---