ال گرکو

اِل گِرِکو (۱۵۴۱ـ ۱۶۱۴)(El Greco)

جعبه زندگینامه

خاکسپاري کنت اورگاس

(نام اصلی: دومِنیکوس تئوتوکوپولوس) نقاش اسپانیایی. او را «یونانی» می‌خواندند، زیرا در جزیرۀ کرت به‌دنیا آمده بود. در ایتالیا هنر آموخت، و از حدود ۱۵۷۰ در رم به نقاشی پرداخت، و حدود ۱۵۷۷ در تولِدو اقامت گزید. تک‌چهره‌های باوقار و صحنه‌های دینی بسیار احساسی را با پیکرهایی درهم تابیده، و نوری وهم‌انگیز تصویر می‌کرد؛ همچون نقاشی خاکسپاری کُنت اورگاس (۱۵۸۶؛ کلیسای سان تومه، تولدو). پایداری پُرشورش در پویایی و حرکت، و اشتیاق آتشین‌اش در قدرت بیانگری، با دراز و کج‌ومعوج‌کردن پیکره‌ها، استفاده از رنگ‌های نامتعارف و دلهره‌انگیز، تضاد رنگی قرمز، زردِ لیمویی، سبز و آبی، و رنگمایه‌های کبود جسم انسان، تجسّم می‌یابند. ال گرکو ژرفانمایی و جلوه‌های عادی نورپردازی را وانهاد. اِل گرِکو نزد راهبان یونانی، در جزیرۀ زادگاهش تمثال‌سازیِ سنّت بیزانسی را آموخت، و بنا به عادت، نقاشی‌هایش را با حروف یونانی امضا می‌کرد. نقل است که در ونیز به شاگردی تیسین درآمد، گرچه آثار آغازینش بیشتر از هنر یاکوپو باسّانو (ح ۱۵۱۰ـ ۱۵۹۲)، و تینتورِتّو متأثرند؛ امکان دارد که از آنتونیو کورّدجو نیز تأثیر پذیرفته باشد. اِل گرِکو در ۱۵۷۷ بعد از یک اقامت شش‌ساله در رم، در تولدو سکونت گزید، و تا پایان عمر در آن شهر زیست. ویژگی دینی و معنوی آثارش پیوندی ناگسستنی بین او و فضای دوران، در آن مکان ـ پایتخت دینی یسوعیان و جنبش ضد پروتستان ـ برقرار ساخت. چنین پیداست که هنرش تحسین عموم را برانگیخت و طالبان بسیار یافت، تا آن‌که با زوال اعتبار شهر در سال‌های بعدی، ال گرکو نیز در سال‌های آخر عمر با فقر دست‌به‌گریبان شد. آخرین دورۀ زندگی‌اش صرف ساختن تک‌چهره‌هایی با ویژگی‌های فردی ممتاز شد (این آثار، شُبهۀ نقص بینایی نقاش را مردود ساخت؛ درازنمایی‌های پیکره‌ها را در آثار او، به این نقصان نسبت می‌دادند). تابلوی کاردینال نینیو دِ گوارا (موزۀ متروپولیتن، نیویورک) از عالی‌ترین تک‌چهره‌سازی‌های اوست؛ یگانه منظره‌پردازی‌اش، نمایِ تولِدو (موزۀ متروپولیتن) نام دارد که آن هم انتخابی است از فضای طوفانی غیرمعمول و هیجان‌زا. شاید ال گرکو نخستین نقاشی باشد که از جلوه‌های اسرارآمیز و غنی سایه‌های حاصل از نور مصنوعی بهره گرفت؛ ازجمله در نقاشی پسری بر آتش زغالی می‌دَمَد (ناپل).

 

---