عشق آباد، شهرستان

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

عشق‌آباد، شهرستان (County) Eshqabad

واقع در شمال غربی استان خراسان جنوبی، با مرکزیت اداری شهر عشق‌آباد. در سال 1403ش، بنابر مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ مورخ 16 خرداد همان سال، ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش دستگردان و انتزاع آن از شهرستان طبس تشکیل شده است. در منابع دورۀ اسلامی تا پیش از دورۀ متأخر، به نام دستگردان (دسکردان؛ دستکردان؛ و شکل معرب آن، دستجردان)، به معنای آبادی و قلعه یا زمین زراعی، جز چند مورد معدود اشاره‌ای نشده است؛ و آن هم به عنوان روستا یا قصبه‌ای کوچک در طبس یا ایالت قهستان که در یکی از مسیرهای ارتباطی فرعی نواحی مرکزی ایران به خراسان بوده مورد اشاره قرار گرفته است. دلایل این مسأله را در کویری بودن منطقه، عدم وجود حکمرانی محلی قدرتمند و همچنین دور از دسترس بودن دستگردان باید دید. شکل‌گیری بیشتر آبادی‌های کنونی دستگردان و حتی مرکز این منطقه (شهر عشق‌آباد) به دو سدۀ اخیر محدود می‌شود. در تقسیمات کشوری معاصر ایران، دستگردان نخست یکی از دهستان‌های بخش طبسِ شهرستان فردوس (در استان نهم یا خراسان) بود. در سال 1339ش، بخش طبس از فردوس جدا شده و به شهرستان ارتقاء یافت و از این سال دستگردان یکی از بخش‌های آن بوده است. در سال 1378ش، روستای عشق‌آباد به عنوان مرکز بخش دستگردان به شهر ارتقاء یافت. همزمان با تقسیم استان خراسان به سه استان در ابتدای دهۀ 1380ش، شهرستان طبس به استان یزد ملحق شد. این شهرستان در سال 1391ش به استان خراسان جنوبی بازگردانده شد. و در نهایت، همچنان که در ابتدا اشاره شد، در سال 1403ش با انتزاع بخش دستگردان از طبس، شهرستان عشق‌آباد شکل گرفت.

شهرستان میان‌جلگه متشکل است از دو بخش، چهار دهستان (با بیش از 80 روستای مسکونی) و یک شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌‌‌های دستگردان و دِه‌ محمد، به مرکزیت شهر عشق‌آباد)، و بخش کوه‌یخاب (مشتمل بر دهستان‌های کوه‌یخاب و چاه‌مسافر، به مرکزیت روستای تپه‌طاق). با در نظر گرفتن جمعیت بخش دستگردان در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 10,255نفر بوده است، که از این مقدار کم‌تر از 40درصد ساکن شهر عشق‌آباد و باقی روستانشینند. شهرستان عشق‌آباد در جنوب با شهرستان طبس، در شرق با شهرستان بشرویه، در شمال با شهرستان بردسکن (استان خراسان رضوی)، و در غرب با شهرستان شاهرود (استان سمنان) محدود شده است.