صالح آباد، شهرستان

صالح‌آباد، شهرستان (County) Salehabad

واقع در مناطق شرق شمالی ایران و نواحی شرقی استان خراسان رضوی در مرز افغانستان و ترکمنستان، با مرکزیت اداری شهر صالح‌آباد. از نواحی کهن خراسان بزرگ است. مرکز این ناحیه قلعه‌ای به نام زورآباد بوده که از سده‌های میانی اسلامی به بعد به آن اشاره شده است. در اولین تقسیمات کشوری دورۀ معاصر (1316ش)، دهستان زورآباد از توابع بخش جام و فریمان در شهرستان مشهد بود. زمان تشکیل شهرستان تربت جام در سال 1335ش، بخش‌های‌ تشکیل‌دهندۀ آن حومه‌، باخرز و زورآباد (جنت‌آباد) بودند. آبادی مرکز بخش زورآباد در سال 1342ش به شهر ارتقاء یافت. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، نام شهر زورآباد و بخش جنت‌آباد هردو به صالح‌آباد تغییر یافت. نهایتاً در سال 1397ش، براساس مصوبۀ هیأت وزیران در جلسۀ مورخ 15 مهر همان سال، ضمن تغییر و اصلاحاتی در بخش صالح‌آباد و با انتزاع این بخش از شهرستان تربت جام، شهرستان صالح‌آباد تشکیل شد.

شهرستان صالح‌آباد متشکل است از دو بخش، پنج دهستان (با بیش از 90 روستای مسکونی) و دو شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌‌‌های صالح‌آباد و باغ کشمیر و قلعه‌حمام، به مرکزیت شهر صالح‌آباد)، و بخش جنت‌آباد (مشتمل بر دهستان‌های جنت‌آباد و استای، به مرکزیت شهر جنت‌آباد). آبادی جنت‌آباد در سال 1400ش به شهر ارتقاء یافته است. با در نظر گرفتن جمعیت بخش صالح‌آباد در سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت این شهرستان 43,426نفر بوده است، که از این مقدار کم‌تر از 20درصد ساکن شهر صالح‌آباد و باقی روستانشین و عشایرند. شهرستان صالح‌آباد در شمال با شهرستان سرخس، در غرب شمالی با شهرستان مشهد، در غرب جنوبی و جنوب با شهرستان تربت جام، در شرق جنوبی با افغانستان و در شرق شمالی با ترکمنستان محدود شده است.

این شهرستان با حدود 3120کیلومترمربع مساحت و ارتفاع حدود 680متر (در مرکز آن)، دارای اقلیم معتدل مایل به گرم و خشک است. نواحی شمالی صالح‌آباد را کوهستان‌های کم‌ارتفاع شاه‌نشین و دال تشکیل می‌دهد که این ارتفاعات دارای درخت‌های زیادی از گونۀ پستۀ وحشی‌اند. اکثریت مردم شهرستان سنی حنفی‌اند و به زبان فارسی (گویش تربتی) سخن می‌گویند. مذهب شیعۀ دوازده‌امامی نیز در شهرستان پیروانی دارد. شغل بیشتر آنها كشاورز و دامداری و مهم‌ترین محصولاتشان شامل گندم و جو، هندوانه، خربزه، زعفران، زیرۀ سبز و تولیدات دامی است. منابع آبی کشاورزی و آشامیدنی شهرستان شامل بیش از 80 رشته قنات و بیشتر از 90 چاه عمیق و نیمه‌عمیق می‌شود. تنها جریان سطحی شهرستان، رودخانۀ گلار است که فقط آب زراعی چند روستای آن را تأمین می‌کند. شهرستان صالح‌آباد حدود ۹۰کیلومتر مرز مشترک با کشورهای ترکمنستان و افغانستان دارد.

---