امامزاده عبدالله (شهر ری)
بنایی آرامگاهی، متعلق به دورۀ صفوی، در شمال غربی شهر ری. بنا بر اقوال ابی اسماعیل ابراهیم بن ناصر ابن طباطبا در منتقلةالطالبیه (مندرج در کتاب جنة‌النعیم فی احوال عبدالعظیم علیه السلام و التکریم) و عبدالجلیل قزوینی رازی در کتاب النقض و ابن عنبه در عمدة‌الطالب فی انساب آل ابی‌طالب به روشنی می‌توان دریافت که این بقعه را بر روی مزار یکی از اعقاب امام سجاد ساخته‌اند که به سال 319ق درگذشته است؛ ابوعبدالله حسین بن عبدالله بن عباس بن محمد بن عبدالله شهید بن حسن افطس بن علی بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع).
| امامزاده عبدالله (شهر ری) | |
|---|---|
| نام فارسی | امامزاده عبدالله (شهر ری) |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| موقعیت | شهر ری، خیابان فدائیان اسلام، روبه‌روی سه‌راه ورامین |
| کاربری | زیارتگاه |
| مشخصات معماری | بقعه‌ای مجلل شامل چند رواق و ایوان با گنبدی بزرگ بر فرازش |
| زمان ساخت | دورۀ صفویه |
بقعه در خیابان فدائیان اسلام، روبه‌روی سه‌راه ورامین قرار دارد که از کوچه‌ای وسیع و مشجر در سمت غرب، به آن راه است. در محوطه و فضای پیرامونی امامزاده به تدریج گورستانی ایجاد شده که از دهۀ 1350 با گسترش بهشت زهرا و پر شدن فضای گورستان امامزاده، دفن مردگان در آن (به جز در مقابر خانوادگی) امکان‌پذیر نیست. در این گورستان تعداد زیادی از رجال و مشاهیر دوره‌های قاجار و پهلوی دفن شده‌اند. از جمله تقی ارانی، احمد اخگر، مهدی بامداد، مهدی برکشلی، ادیب پیشاوری، عبدالحسین تیمورتاش، شیخ خزعل، علی دشتی، یدالله سحابی، صادق سرمد، سیدعلی نصر، علی‌اکبر شهنازی، وحید دستگردی، توران میرهادی، دوستعلی‌خان معیرالممالک، حسین قوللرآقاسی، حسینقلی نظام‌السلطنه و یدالله سحابی.
سیدمحمدتقی مصطفوی در کتاب آثار تاریخی تهران در معرفی این آرامگاه چنین آورده: «بقعۀ آبادی است که در ابتدای قصبۀ شهر ری، از طرف شمال واقع، گردیده است و از جادۀ آسفالت به وسیلۀ خیابانی مشجر و باصفا به محوطۀ وسیع و بانزهت آن می‌رسند. در داخل محوطه هم خیابان مشجری است که از مدخل صحن تا جلوی ایوان امتداد دارد و برخلاف بقعۀ بی‌بی زبیده زوار و تودۀ مردم در سایۀ درختان نارون چتری و کنار نهر آب جاری می‌توانند ساعاتی بیاسایند، چون از چندین سال پیش هم طبقات متوسط و خواص تهران، خوابگاه ابدی کسان خود را بیش‌تر در اراضی دلباز محوطۀ این بقعه انتخاب می‌کنند که موجبات آبادانی و رونق آن‌جا را بیش از پیش فراهم آورده است و خوش‌بختانه تعمیرات فوق‌العاده عالی و دل‌پسندی در سال ۱۳۲۹ در داخل حرم آن به عمل آمده که درخور تحسین می‌باشد. کاشی بقعه با نقاشی دیوار و مقرنس‌کاری‌ها و رنگ‌آمیزی تمام داخل حرم به حد اعتلا شیوا و صحیح و باسلیقه انجام گرفته است و با جام‌های شیشه‌ای ضخیم روی قسمت دسترس دیوار نصب نموده‌اند تا لطمه نبیند. برخلاف تعمیراتی که مثلاً در مسجد امام تهران توأم با سلیقه و تفنن‌های ناروا اجرا می‌گردد، در حرم امامزاده عبدالله استادان نقاش، نهایت سلیقه و دقت را در انجام تعمیرات با پیروی از نسب اصلی و قدیمی بنا رعایت کرده‌اند که تماشای آن به راستی بیننده را خرسند می‌سازد. بنای اصلی بقعه از آثار دورۀ صفوی است که رواق بزرگی در مشرق حرم داشت و دری هم از رواق و در دیگری از حرم، هردو، رو به جنوب باز می‌شد و مشرف به جاده‌ای بود که در ازمنۀ قدیم از ری به قزوین می‌رفت.»
مجموعۀ گورستان و بنای امامزاده عبدالله، سال ۱۳۷۸ در زمرۀ آثار ملی ایران ثبت شده است.
مشخصات معماری
همچنان که در ابتدا ذکر شد، بنای قدیمی بقعه از آثار دورۀ صفوی است. رواق بزرگی در شرق حرم قرار دارد. ایوان شرقی و رواق فعلی، در سال 1274ق به دستور میرزا کاظم‌خان نظام‌الملک (بانی عمارت نظامیه) ساخته شده است. مدخل اصلی بقعه، رو به شرق است و ایوانی هم در جناح شمالی حرم قرار دارد. افزون بر این‌ها، گنبدی بزرگ نیز بر روی حرم ساخته شده است. در سال‌های 1329 و 1378ش بنای بقعه، به‌ويژه داخل حرم، مورد مرمت قرار گرفته است. كاشی‌كاری ازارۀ ايوان و حرم با نقاشی‌های ديواری و مقرنس‌كاری و رنگ‌آميزی داخل حرم به شيوه‌ای صحيح و با سليقه انجام شده است. در كتيبۀ كاشی خشتی ايوان بقعه اشعاری به خط نستعليق موجود است كه شامل مدح بانی عمارت و تاريخ 1274ق است. درِ خاتم بنا هم توسط ميرزا كاظم‌خان نظام‌الملک وقف گرديده و دارای تاريخ 1276ق است. در سال‌های اخیر سردر تازه‌ای برای ورودی بقعه ساخته شده. ضريح بقعه از جنس فولاد با روكش طلاست كه در سال 1368ش ساخته و نصب شده است.