امیرآباد، محله
امیرآباد، محلّه
حومۀ شمال غربی شهر تهران در دورۀ ناصری. میرزا محمدتقی خان امیرکبیر، در آن‌جا باغ و عمارتی ییلاقی ساخت و آبادانی کرد. از آن پس به امیرآباد شهرت یافت. از شمال به مسیل‌های یوسف‌آباد و از غرب به مسیل فرح‌زاد محدود بود و با جاده‌ای مستقیم به باغ‌شاه متصل می‌شد. تا دهۀ ۱۳۲۰ش، امیرآباد از مزارع گندم و جو، یک آسیاب، توتستان، باغ و قلعۀ بالا و باغ و قلعۀ پایین و یک استخر تشکیل می‌شد. مدتی نظامیان از آن استفاده می‌کردند و ساختمان‌هایی بنا کرده بودند. در سال‌های اشغال تهران (۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ش)، در دورۀ جنگ جهانی دوم، نظامیان امریکایی امیرآباد را اشغال و به اردوگاهی نظامی تبدیل کردند که از چندین دستگاه ساختمان، سالن تئاتر و سینما، استخر، تصفیه‌خانۀ آب، تأسیسات برق، کارخانۀ یخ‌سازی و یک گورستان تشکیل می‌شد. پس از پایان جنگ و تخلیۀ تهران، ساختمان‌های امیرآباد برای اقامت دانشجویان شهرستانی، به دانشگاه تهران واگذار و کوی دانشگاه نامیده شد. بعدها، خیابان امیرآباد از میدان ۲۴ اسفند (انقلاب کنونی) تا میدان گمرک (رازی کنونی) امتداد یافت و امیرآباد جنوبی (کارگر جنوبی کنونی) نامیده شد. در دهۀ ۱۳۲۰ش، پنج قزل‌قلعه (انبار مهمات و ادوات نظامی) در امیرآباد وجود داشت که یکی از آن‌ها در دورۀ ناصرالدین‌شاه ساخته شده بود. در دهۀ ۱۳۴۰، یکی از این قزل‌قلعه‌ها که تقریباً روبه‌روی کوی دانشگاه قرار داشتند، تبدیل به زندانی به همین نام برای محکومان سیاسی شد. پس از انقلاب اسلامی، زندان قزل‌قلعه تخریب و در بخش عمده‌ای از آن میدان میوه و تره‌بار احداث شد. ساختمان کنونی وزارت کشور در خیابان دکتر فاطمی، در جای یکی دیگر از آن قزل‌قلعه‌ها بنا شده است.
امروزه، امیرآبادِ دورۀ ناصری، کارگر شمالی نام دارد و از مراکز مهم آن دانشکده‌های فنی، و اقتصاد دانشگاه تهران، بیمارستان تخصصی قلب امیرکبیر، مرکز تحقیقات انرژی اتمی، ایستگاه تحقیقات جوّی، مرکز مطالعات خورشیدی، و مرکز تحقیقات مخابرات است.