امیرخسرو دهلوی

اَمیرخُسرو دِهْلَوی (پتیالی ۶۵۱ـ دهلی ۷۲۵ق)

امیرخسرو دهلوی
زادروز	پتیالی ۶۵۱ق
درگذشت	دهلی ۷۲۵ق
ملیت	هندوستانی
شغل و تخصص اصلی	شاعر
آثار	دیوان؛ خمسه/ پنج گنج (شامل مثنوی های: مطلع الانوار، شیرین و خسرو، مجنون و لیلی، آیینه سکندری و هشت بهشت)
گروه مقاله	ادبیات فارسی
جوایز و افتخارات	سهم چشمگیر در پیشرفت قالب غزل و پیشرفت حماسه های تاریخی، بزرگ ترین نماینده ادبیات هند و ایرانی

شاعر فارسی‌گوی هندوستانی. پدرش از قبیلۀ ترک لاچین در شهر کش بود که از طریق قافلۀ مغولان به هند رفت و به خدمت امیر شمس‌الدین‌التتمش، سلطان دهلی، پیوست و در شمار امیران بلندپایۀ او درآمد. امیرخسرو در جوانی به دربار بلبن رفت. سپس به خدمت ملک چمجو درآمد و چندی هم در خدمت محمد سلطان، پسر بزرگ بلبن، بود. پس از قتل او به اسارت مغولان درآمد، اما پس از دو سال گریخت و به دهلی بازگشت. امیرخسرو ستایشگر معزالدین کیقباد و جلال‌الدین فیروزشاه خلجی بود. شهاب‌الدین محمرۀ بدایونی، استاد او در شعر بود. امیرخسرو شاعری متصوف و در طریقت از پیروان نظام‌الدین اولیا بود. موسیقی هندی و ایرانی را به‌خوبی می‌دانست. سهم او در پیشرفت قالب غزل چشمگیر است. در غزل بیشتر به شیوۀ سعدی و کمال‌الدین اصفهانی و در قصیده به شیوۀ خاقانی شعر می‌گفت و از نخستین شاعرانی است که خمسۀ نظامی را تتبع کرده است. سهم او در رشد و پیشرفت حماسه‌های تاریخی نیز بسیار مهم است. امیرخسرو بزرگ‌ترین نمایندۀ ادبیات هند و ایرانی است و سبک او را می‌توان پیش‌درآمد سبک هندی شمرد. از آثارش: دیوان (تهران، ۱۳۴۳ش)؛ خمسه/ پنج گنج که مثنوی‌های مطلع‌الانوار (لکنهو، ۱۳۰۳ق)، شیرین و خسرو، مجنون و لیلی، آیینۀ سکندری و هشت بهشت (۱۲۸۹ق) را در بر می‌گیرد؛ حماسه‌های تاریخی منظوم قران‌السعدین (اسلام‌آباد، ۱۳۹۶ق)؛ خضرخان و دِوَل‌رانی (علیگر، ۱۹۱۷)؛ مثنوی مفتاح‌الفتوح در فتوحات جلال‌الدین فیروز شاه خلجی؛ رسایل‌الاعجاز به نثر (لکهنو، ۱۲۹۳ق)؛ خزاین‌الفتوح / تاریخ علایی، به نثر در تاریخ علاء‌الدین محمد خلجی (علیگر، ۱۹۲۷).