تنگ چوگان، نقوش برجسته
تَنگ چوگان، نقوش برجستۀ
تنگ چوگان نام دره‌ای سرسبز است که در سمت چپ جادۀ شیراز به کازرون و در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور واقع است. رود شائور از این دره می‌گذرد. تنگ چوگان به‌سبب پرآبی و سرسبزی، خوشی آب‌وهوا و نزدیکی به تختگاه بیشاپور مورد توجه سلاطین ساسانی بود؛ از این‌رو، تنگ چوگان محل حجاری شش نقش برجسته از شاهان ساسانی است که حوادث تاریخی این دوران را روایت می‌کند. جیمز موریه در ۱۸۰۹، ویلیام اوزلی در ۱۸۱۱، اوژن فلاندن و پاسکال کست در ۱۸۴۱، مارسل و ژان دیولافوا در ۱۸۸۴ و ارنست هرتسفلد و رومن گیرشمَن در دهۀ ۱۹۳۰ به بررسی و مطالعۀ نقوش برجستۀ تنگ چوگان پرداختند. در اوایل دهۀ ۱۳۵۰ش، علی‌اکبر سرافراز، با منحرف‌کردن مسیر رود شائور توانست چند نقش برجسته را آزاد و بخش‌های پایینی آن‌ها را کاوش و مرمت کند. سه نقش برجسته از مجموع شش نقش برجسته روایت داستان پیروزی شاپور اول ساسانی بر والریانوس امپراتور روم و بیعت فیلیپ عرب با شاپور است. دو نقش برجستۀ دیگر صحنۀ شرفیابی شماری از سران عرب به نزد بهرام دوم ساسانی و نیز شاپور دوم ساسانی و درباریانش است. ششمین نقش برجسته، بهرام اول ساسانی را سوار بر اسب نشان می‌دهد، در حالی‌که جسد بهرام سوم زیر پاهای اسب بهرام اول افتاده است. علی‌اکبر سرافراز براساس متن کتیبۀ نرسی در پایکولی و نیز مقایسۀ نقوش تاج و چهره‌ها با سکه‌ها، تفسیری جالب برای این صحنۀ شگفت‌انگیز ناهمگون با متون تاریخی دارد: نرسی، برادر بهرام اول، وی را غاصب تاج و تخت می‌دانست و پس از مرگ بهرام اول بر بهرام سوم خروج می‌کند و بر وی غلبه می‌یابد؛ پس از قتل بهرام سوم، به‌دستور نرسی نقش جسد وی در زیر پاهای اسب بهرام اول حجاری می‌شود و سپس با پاک‌کردن متن کتیبه بهرام اول، نام نرسی به‌جای آن نقش می‌شود؛ بدین ترتیب نرسی با کمترین هزینه، نه تنها نقش برجستۀ بهرام اول را به نفع خود مصادره، بلکه داستان پیروزی خود بر بهرام سوم را جاویدانه می‌کند.