ثمامة بن اشرس نمیری

ثُمامة بن اَشْرَس نُمیری ( ـ۲۳۴/۲۱۳ق)
متکلم معتزلی، از معتزلیان بغداد. از شاگردان ابراهیم بن سیّار نظّام، بشر بن معتمر و ابوهذیل علّاف بود. در دربار هارون روابط نزدیکی با برمکیان یافت و پس از سقوط آنان به‌زندان افتاد اما بعد آزاد و دوباره از نزدیکان هارون شد. پس از مرگ هارون نیز، از نزدیکان و مشاوران مأمون و از امضاکنندگان عهدنامۀ ولایتعهدی امام رضا (ع) بود. او را رهبر قَدَریه در زمان معتصم و واثق دانسته‌اند. او در جدل و خطابه بسیار مهارت داشت. گفته‌اند که در گرایش‌یافتن مأمون به اعتزال، تأثیری بسزا داشته است. به‌نظر او انسان جز اراده فعلی ندارد و افعال دیگر خودبه‌خود تولید می‌شود. نیز معتقد است که همه معارف ضروری است؛ یعنی هر شناختی حتی شناخت خداوند، پیش از شرع واجب است و کسانی که مکلف به شناخت خدا و دین او نشده‌اند، مانند حیوانات و مشرکان و عوام و کودکان، عِقاب یا ثواب نمی‌بینند و پس از مرگ خاک می‌شوند. همین نظر، که مخالف آیات صریح قرآن است، باعث شده است که برخی او را به الحاد متهم کنند. جاحظ از مهم‌ترین شاگردان اوست و در آثار خود فراوان از او یاد کرده است. کتاب‌هایی نیز به او نسبت داده‌اند که هیچ کدام از آن‌ها به‌جا نمانده است.