جهش

جَهِش (mutation)
در زیست‌شناسی، هرگونه تغییر در ژن‌ها، براثر تغییر در مادۀ وراثتی موجودات زنده (دی‌اِن‌اِی). این تغییر ممکن است در ژن یا در بخش‌هایی از کروموزوم‌ها صورت گیرد. در فرآیند همانندسازی دی‌اِن‌ای‌، که پیش از تقسیم یاخته‌ای رخ می‌دهد، دو رشتۀ دی‌اِن‌اِی از هم باز می‌شود و رشته‌های جدید دربرابر رشته‌های قدیمی ساخته می‌شوند. به‌سبب نحوۀ ویژه جفت‌شدن بازها، اطلاعات وراثتی دقیقاً دو برابر می‌شوند. با این حال، به‌ندرت اشتباهی رخ می‌دهد و توالی بازها تغییر می‌کند. اگر چنین تغییری صورت گیرد، توالی اسیدهای آمینه در پروتئین تغییر می‌کند و این امر مادۀ خام تکامل است. پیامدهای جهش متفاوت‌اند. به علت تکرار رمز ژنتیکی، بسیاری از جهش‌ها هیچ اثری بر عملکرد دی‌اِن‌اِی، که ساختار پروتئین‌ها را تعیین می‌کنند، ندارند. براثر جهش، ممکن است یک پروتئین تولید نشود یا تولید بشود ولی عملکردی غیرطبیعی داشته باشد یا کاملاً فعال باشد. برخی جهش‌های نادر عملکرد موجود زنده را بهبود می‌بخشند و بنابراین با انتخاب طبیعی برگزیده می‌شوند. میزان جهش براثر مواد شیمیایی خاص و پرتوهای یوننده افزایش می‌یابد. جهش‌های معمول با حذف یا اضافه شدن یک باز (از واحدهای شیمیایی دی‌اِن‌اِی) صورت می‌گیرند و جهش‌های نقطه‌ای نامیده می‌شوند. جهش‌های بزرگ‌تر شامل حذف قطعه‌ای از دی‌اِن‌اِی یا وارونگی آن روی همان دی‌اِن‌اِی‌اند. همۀ جهش‌ها بر موجود زنده اثر نمی‌گذارند، زیرا اطلاعات ژنتیکی مکرری وجود دارد که در صورت حذف یک باز، آن را جبران می‌کنند. اگر جهش دی‌اِن‌اِی در فرآیند ترجمه به پروتئین هم «ترجمه شود»، ممکن است در محل‌های غیر فعال پروتئین قرار گیرد و هیچ اثر آشکاری در ساختار یا عملکرد موجود زنده نشان داده نشود. چنین تغییری جهش خنثی نام دارد. این گونه جهش‌ها ممکن است به‌مرور در موجودات زنده جمع شوند و در مطالعات ساعت مولکولی اهمیت دارند. برخی جهش‌ها بر ژن‌هایی اثر می‌گذارند که در تولید پروتئین یا ایجاد بخش‌های فعال آن نقش دارند و غالباً چنین جهش‌هایی اثری مرگبار دارند.

---