دانشگاه جندی شاپور

دانشگاه جندی‌شاپور

(یا: گندی‌شاپور) از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های جهان در هزارۀ نخست میلادی که شاپور اول آن را در خوزستان تأسیس کرد. در سال ۲۲۴م که فرمانروایی ساسانیان آغاز شد. یک نهضت فرهنگی ـ دینی در جنوب و جنوب باختری ایران آغاز گردید. این نهضت، پس از مدتی سراسر فلات ایران را فراگرفت و در سال ۲۵۰م به پرپایی دانشگاه گندی شاپور (به عقیدۀ برخی در ادبیات پهلوی به معنای لشگرگاه شاپور) در خوزستان منجر شد. با پیروزی شاپور اول بر رومیان، او امپراتور والریانوس را اسیر کرد و جمع زیادی از لژیونرهای رومی را به ایران کوچ داد و سپس معاهده صلح را انعقاد کرد. شاپور تصمیم گرفت برای همسرش، دختر اورلیانوس (جانشین والریانوس) شهری بهتر از انطاکیۀ تصرف شده بسازد. از این رو لژیونرهای رومی و معماران ایرانی و محلی را برای ساختن شهر «وه اندو شاپور» یا «شهر شاپور بهتر از انطاکیه» فراخواند. علاوه بر آن، چند بنا برای ایجاد دانشگاه تأسیس کرد و به راهنمایی موبدان و پزشکان ایرانی، گیاه‌شناسان و فیلسوفان یونانی، مصری، سریانی، هندی و چینی را به گندی شاپور دعوت نمود. بر سردر این دانشگاه چنین نوشته شده بود: «دانش و فضیلت برتر از بازو و شمشیر است». با فتوحات شاپور دوم ساسانی، تعداد بیشتری از پزشکان، فلاسفه، طبیعی‌دانان، منجمین، هنرمندان و صنعت‌گران از ممالک دیگر به این شهر آمدند. آزادی عقیده و مذهب، عامل مهمی در جذب دانشمندان خارجی به این منطقه بود. پس از درگذشت شاپور دوم ساسانی، مدتی جندی شاپور از رونق افتاد اما با روی کار آمدن خسرو انوشیروان، مجدداً رونق یافت و بیمارستان جندی شاپور نیز بازسازی و مرمت شد. کتابخانه دانشگاه از چنان رونقی برخوردار بوده است که براون، خاورشناس معاصر انگلیسی دربارۀ آن می‌نویسد: «جهان چیز شبیه به کتابخانه گندی شاپور را به خود ندیده است». با حملۀ اعراب به‌تدریج از رونق این شهر و دانشگاه بزرگش کاسته شد. در نیمۀ دوم قرن دوم هجری، بغداد به رشد علمی رسید و با تأسیس بیت‌الحکمه و بیمارستان بغداد، بخش‌های علمی دانشگاه از رونق افتادند، زیرا حوزه‌های علمی گندی شاپور به بغداد انتقال داده شدند اما بیمارستان آن تا قرن ۳ق دوام آورد و پس از آن شهر، دانشگاه و بیمارستان گندی شاپور چنان ویران شدند که حتی دیواری از آن‌ها هم نماند. خاندان بختیشوع (۱۱نفر از دانشمندان مسیحی نستوری)، خاندان حنین (دانشمندانی از مسیحیان جیره که پس از ایجاد بیت‌الحکمه بغداد، در پیشرفت نهضت ترجمه نقش مهمی داشتند) و خاندان ماسویه (دانشمندان مسیحی نستوری ایرانی) از مهم‌ترین استادان و دانش‌آموختگان دانشگاه جندی شاپور بودند که خدمات شایانی را به پزشکی و دیگر علوم ایران و اسلام انجام دادند.