درخت ـ گاهشناسی
درخت ـ گاهشناسی (dendrochronology)
(یا: سن‌یابی از طریق حلقه‌های آوندی درخت[۱]) تجزیه و تحلیل حلقه‌های سالیانۀ درختان برای مشخص‌کردن زمان رویداد‌های گذشته با تعیین سن چوب. حلقه‌های سالیانه، که دراثر دگرگونی‌های حاصل در یاخته‌های آب‌رسانی[۲] تشکیل می‌شوند و گیاه آن‌ها را در فصل‌های مختلف سال تولید می‌کند، همچنین وسیله‌ای برای تثبیت شرایط اقلیمی گذشته در ناحیه‌ای معیّن‌اند. با واردکردن یک لولۀ باریک فلزی در ساقۀ درخت برای برداشتن مغزهای که از پوست تا مرکز درخت گسترده است نمونه‌هایی از چوب به‌دست می‌آید. نمونه‌های برگرفته از چوب‌های موجود در مکان‌های باستانی را می‌توان با یک مغزۀ اصلی موجود در پروندۀ مربوط به آن ناحیه یا با گرفتن مغزه‌هایی از درختانِ زندۀ قدیمی مقایسه کرد؛ سال قطع‌شدن درختان را با مشخص‌کردن نقطه‌ای که حلقه‌های دو نمونه در آن بر یکدیگر منطبق می‌شوند و با شمارش معکوس از زمان حال تعیین می‌کنند. میزان رطوبت بر رشد مؤثر است؛ در سال‌های خشک، حلقه‌های سالیانه باریک‌اند و در سال‌های مرطوب قطور، اگرچه رشد حلقه در اروپا بیشتر تحت تأثیر تغییر دما و برگ‌زدایی حشره‌ها قرار دارد. در امریکای شمالی، دامنۀ پژوهش‌ها فوق‌العاده گسترده‌اند و بسیاری از انواع چوب‌ها ـ ازجمله سکویا[۳]، سرو کوهی[۴]، و برنجاسب[۵] (یا درمنه) ـ را دربر می‌گیرند. توالی حلقه‌های درختان مربوط به بیش از ۸هزار سال قبل، با استفاده از مغزهای برگرفته از میوۀ مخروطیِ زبرِ کاجِ[۶] «کوهستان سفید[۷]» کالیفرنیا[۸]، که مدتی بیش از ۴هزار سال در آن ناحیه عمر می‌کنند، در بخش جنوب غربی امریکا و بخش شمالی مکزیک به‌دست آمده است. خشکی هوای بخش جنوب غربی امریکا موجب شده است که چوب‌ها در مکان‌های باستانی محفوظ بمانند. در منطقه‌های معتدل مرطوب، چوب معمولاً چنان جذب خاصیت اسیدی[۹] (یا ترشاییِ) خاک می‌شود که از این شیوه نمی‌توان در آن‌جا استفاده کرد. درخت گاهشناسی را داگلاس[۱۰] در ۱۹۳۵ بنیاد نهاد؛ در آن زمان دریافت که حلقه‌های رشد سالیانه در چوبِ مناطق نیمه‌خشکِ آریزونا و نیومکزیکو مدارک دقیقی برای ثبت تغییرات اقلیمی گذشته به‌شمار می‌آیند. تنوّع و تفاوت پهنای حلقه‌های موجود در تیرهای ساختمانی نوعی کاج در نخستین محل باستانی که بررسی شد ـ یعنی پوئبلو بونیتو[۱۱] ـ کاملاً مشخص بود و در بسیاری از محل‌های باستانی دیگرِ ماقبل تاریخ در آن ناحیه نیز یافت می‌شد؛ بنابراین ایجاد پیوند متقابل میان مراحل ساختمان‌سازی، هم‌زمان امکان‌پذیر بود. در اروپا، برای تهیۀ وسیلۀ گاه‌شماری در جهت عکس تا قرن ۹م در ناحیۀ اسپسارت[۱۲] و تا قرن ۱۴م در ناحیۀ اشلِسویگ[۱۳] از سفید مازوی آلمانی[۱۴] استفاده شده است. سنِّ کشتیِ بازرگانی برِمِر کوگه[۱۵] از روی الوارهایش، که از وِزِربرگلانت[۱۶] در جنوب به سوی بندر برِمِن[۱۷] در آب شناور بودند، تعیین شده است. این کشتی کاملاً مجهز بود تا آن که در ۱۳۸۰م طناب‌ها و لنگر‌هایش پاره شدند و به زیر آب فرو رفت. برای تعیین سن تابلوهای تخته‌نگاره[۱۸] اثر روبنس[۱۹]، هنرمند فلاندری، از درخت بلوط ناحیۀ آنتوِرپ[۲۰] استفاده شده است. برای تعیین سن محل‌هایی در تیرولِ[۲۱] اتریش، با قدمتی ۱۰۰۰ ساله، از چوب نرم نرّاد سفید[۲۲] نیز استفاده شده است.
- ↑ tree-ring dating
- ↑ water-conducting cells
- ↑ sequoia
- ↑ juniper
- ↑ sagebrush
- ↑ (bristle-cone pine (Pinus aristata
- ↑ White Mountains
- ↑ California
- ↑ acidity
- ↑ Douglas
- ↑ Pueble Bonito
- ↑ Spessart
- ↑ Schleswig
- ↑ (German hill oak (Quercus petraea
- ↑ Bremer kogge
- ↑ Weserbergland
- ↑ Bremen
- ↑ panel painting
- ↑ Rubens
- ↑ Antwerp
- ↑ Tyrol
- ↑ (Silver fir (Abies alba