دیوان جند

دیوان جُند

دیوان جند
نام فارسی	دیوان جند
نوع کاربری	از دیوان‌های حکومتی ایران
نام های دیگر	معروف به دیوان‌الجیش به‌معنی دیوان سپاه
علت تاسیس / تشکیل	به‌مثابۀ سازمان و وزارت لشکر محسوب می‌شد که مواجب لشکریان را تأمین می‌کرد

از دیوان‌های حکومتی ایران. این دیوان به دیوان‌الجیش به‌معنی دیوان سپاه هم معروف بود. در دورۀ اولیه حکومت اسلامی با توجه به این‌که درآمد اصلی مسلمانان را لشکرکشی‌ها و جنگ‌ها تأمین می‌کرد، اولین دیوانی بود که تشکیل شد. این دیوان به دو مجلس تقسیم می‌شد: مجلس تقدیر که ارزیابی سپاه، رسیدگی به اسناد وکیلان خرج، تعیین میزان حقوق، و اعطای به موقع آن را انجام می‌داد؛ و مجلس مقابله که به بررسی اسناد، سپاهیان، انبارهای خواربار و علوفه می‌پرداخت و به نامه‌ها رسیدگی می‌کرد. دیوان‌الجیش و هر دو مجلس آن، ادارات تابعه‌ای چون ادارات لشکریان خاصه، لشکریان خدمه، و لشکریان مأمور به نواحی داشتند. دیوان‌الجیش در دوران آل بویه اهمیت بیشتری در مقایسه با سایر دیوان‌ها داشت. پادشاه یا امیرمقام صاحب‌الجیشی یا سپهسالاری را اعطا می‌کرد و سپهسالار در همه‌جا با اعمال نظر بزرگ زمین‌داران و پیشوایان دینی و به رأی شاه تعیین می‌شد. در این دوران دیوان‌الجیش را دیوان عرض و وزیر آن را عارض می‌نامیدند. این دیوان به‌مثابۀ سازمان و وزارت لشکر محسوب می‌شد که مواجب لشکریان را تأمین می‌کرد. عارض سالی یک‌بار سپاهیان را با همۀ ادوات نظامی در جای معینی به حضور شاه می‌آورد.