دییسم

دئیسم (deism)

از ریشۀ لاتینی deus به‌‌معنی خدا. اعتقاد به یک وجود متعالی. معمولاً به نهضتی در قرون ۱۷ و ۱۸ اطلاق می‌شود که برخلاف مسیحیت سنتی، به دین طبیعی عقلی عقیده داشت. دئیست‌ها معتقد بودند که بدون یاری‌گرفتن از دین می‌توان با دلایل عقلی خداوند را شناخت. از این‌رو آنان به‌رغم اعتقاد به خدا تمایلی به مسیحیت نشان نمی‌دادند. به اعتقاد آنان، خدا واضع قانون طبیعت است، اما خود دخالت مستقیم در امور دنیا نمی‌کند و تنها تکلیف دینی انسان این است که تقوا را مراعات کند. پایه‌گذار دئیسم در انگلستان لرد هربرت چربری (۱۵۸۳ـ۱۶۴۸) و نمایندگان برجستۀ آن جان تولَند (۱۶۷۰ـ۱۷۲۲)، آنتونی کالینز (۱۶۷۶ـ ۱۷۲۹)، متیو تیندال (۱۶۵۷ـ۱۷۳۳)، تامس وولستون (۱۶۷۰ـ۱۷۳۳) و تامس چاب (۱۶۷۹ـ۱۷۴۷) بودند. در فرانسه سرشناس‌ترین مبلّغ آن ولتر بود. در امریکا بسیاری از بنیاد‌گذاران این کشور ازجمله بنجامین فرانکلین و تامس جفرسون اندیشۀ دئیستی داشتند. بعدها دئیسم مترادف شد با اعتقاد به خدایی متشخص که جدای از دنیاست و چندان علاقه‌ای به دل‌مشغولی‌های آن ندارد. دئیست‌ها طبیعت و عقل را راهنمای کافی برای عقاید و اعمال انسان می‌دانستند و این باور وجه مشترک آن‌ها با خردگرایان جدیدتر آلمانی بود.

 

---